του Βασίλη Ασημακόπουλου[1]

Ομιλητής σε εκδήλωση για την αντιδικτατορική δράση του Σάκη Καράγιωργα ήταν ο Ηλείος Βασίλης Ασημακόπουλος, Δικηγόρος και Πολιτικός Επιστήμονας με συνομιλητές τον Βουλευτή Ηλείας και αναπληρωτή Τομεάρχη Προστασίας του Πολίτη της Κ.Ο. ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ Διονύσης Καλαματιανός, ο Άλκης Ρήγος, Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Παντείου Πανεπιστημίου και η Τίνα Καφατσάκη, πρώην Δήμαρχος Ζωγράφου.

Την εκδήλωση διοργάνωσε η «Κοινωνική Παρέμβαση» Δημοκρατικών Πολιτών Ζωγράφου.

Η ομιλία του Βασίλη Ασημακόπουλου:

Ευχαριστώ τους διοργανωτές για την πρόσκληση και ταυτόχρονα θέλω να τους συγχαρώ για την πρωτοβουλία της διοργάνωσης μιας εκδήλωσης για τον Σάκη Καράγιωργα. Είναι από μόνο του ένα αισιόδοξο σήμα. Ο Σάκης Καράγιωργας έφυγε από τη ζωή, στις 17 Αυγούστου 1985 σε ηλικία μόλις 55 χρονών. Πριν δηλαδή από 36 χρόνια. Από τους συνομιλητές που είμαστε σήμερα εδώ, μόνον ένας, ο αγαπητός Άλκης Ρήγος, είχε πολιτικο-συντροφική και ακαδημαϊκή σχέση μαζί του. Η μνήμη συνεπώς του Σάκη Καράγιωργα, ενός αγωνιστή, δημοκράτη, πανεπιστημιακού δασκάλου, 36 χρόνια μετά, είναι δυνατή. Αντέχει στο χρόνο και περνά στις επόμενες γενιές.

Το επιστημονικό-συγγραφικό του έργο, μεθοδολογικά άρτιο και επίκαιρο,  περιλαμβάνεται σε εκδόσεις του Ιδρύματος Σάκη Καράγιωργα, ιδίως στην τρίτομη έκδοση «Σάκης Καράγιωργας, Μελέτες-Άρθρα-Ομιλίες» (1957-1985), ενώ έχουν εκδοθεί από το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών  συλλογικές εργασίες- έρευνες για την ελληνική κοινωνία, των οποίων ο Σάκης Καράγιωργας είχε την επιστημονική ευθύνη, όπως «Διαστάσεις της φτώχειας στην Ελλάδα»,  «Ερευνα και Σύνθεση για την κατανομή του εισοδήματος στην Ελλάδα». Εξαιρετικό, κλασικό θα έλεγα στο είδος του, είναι βέβαια το σύγγραμμά του Οι Οικονομικές Λειτουργίες του Κράτους-Δημόσια Οικονομική (από τις εκδόσεις Παπαζήση, 1979), στο οποίο και θα επανέλθω προς το τέλος της παρέμβασής μου.  Επίσης ένα πολύ αξιόλογο ερευνητικό και επιστημονικό υλικό έχει παραχθεί και δημοσιευθεί στα  επιστημονικά συνέδρια που έχουν πραγματοποιηθεί και εκδοθεί από το Ίδρυμα Σάκης Καράγιωργας, καλύπτοντας ένα σημαντικό εύρος θεματικών για την εξέλιξη του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού.

Ο Σάκης Καράγιωργας όμως δεν είχε μόνον την ακαδημαϊκή του διάσταση. Είχε και την πολιτική. Ορθότερα η επιστημονική-ακαδημαϊκή του πορεία ήταν βαθιά-οργανικά δεμένη με την πολιτική διάσταση κατά τρόπο αξεδιάλυτο, με πλήρη αίσθηση και συνείδηση αυτού από τον ίδιο. Διαφορετικά ειπωμένο ήταν τελείως ξένο προς την επιστημοσύνη του Καράγιωργα, ο διαχωρισμός της από τα δημόσια-πολιτικά πράγματα. Αλλά και η Πολιτική για τον Σάκη Καράγιωργα ήταν μια διαρκής και έμπρακτη έγνοια, πάθος και λογική για την πατρίδα, τη δημοκρατία, τον άνθρωπο, την κοινωνία, το κοινό καλό. Μια διαρκής αντίσταση όπως την αποτίμησε σε μια εκδήλωση προς τιμή του που διοργάνωσε ο Σ.Φ.Ε.Α. στην ιδιαίτερη πατρίδα του Καράγιωργα στον Πύργο Ηλείας πριν από λίγα χρόνια, ένας από τους συναγωνιστές του στα χρόνια της Δικτατορίας, αλλά και τη Μεταπολιτευτική περίοδο ο Λαοκράτης Βάσσης.  Η πρωτοβουλία και η διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης για τον Σάκη Καράγιωργα, δείχνει ότι είναι ενεργό και το πολιτικό κοίτασμα. Μακάρι. Τα λίγα λόγια που ακολουθούν για τον Σάκη Καράγιωργα θα προσπαθήσουν να έχουν αυτή τη σύνθετη οπτική, του επιστημονικού λόγου και της πολιτικής πράξης.

Γεννημένος στον Πύργο Ηλείας το 1930, ο Καράγιωργας, από την περιοχή της ενορίας του Αγ. Σπυρίδωνα, ενώ η κατοικία του ήταν προς την ενορία του Αγ. Αθανασίου, όπως ήδη ειπώθηκε από τον Διονύση Καλαματιανό, συντοπίτη του Καράγιωργα και από την ίδια περιοχή-συνοικία του Πύργου.

Με σπουδές στην Ανωτάτη Βιομηχανική Πειραιά και Ανωτάτη Εμπορική (ΑΣΟΕΕ), εντάσσεται ως οικονομολόγος στη Διεύθυνση Μελετών της Τραπέζης της Ελλάδος στα μέσα της δεκαετίας του ’50.  Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 ολοκληρώνει τις μεταπτυχιακές-διδακτορικές του σπουδές στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στο London School of Economics με γνωστικό αντικείμενο τα Δημόσια Οικονομικά. Αναγορεύεται διδάκτορας το 1962 και επιστρέφει στην Ελλάδα, στην Τράπεζα της Ελλάδος και επιμελητής στην έδρα της Εφαρμοσμένης Οικονομικής στην ΑΣΟΕΕ. Ο κόσμος αλλάζει τη δεκαετία του ’60, όπως και η Ελλάδα. Οι δυναμικές του εκδημοκρατισμού, του εκσυγχρονισμού και της προόδου είναι μεγάλες. Στο κλίμα αυτό ο Σάκης Καράγιωργας συνδέεται στο Λονδίνο με άλλους νέους επιστήμονες της εποχής όπως ο Βασίλης Φίλιας, ο Σπήλιος Παπασπηλιόπουλος, ο Κώστας Σημίτης κα όπου προσανατολίζονται στην ιδέα συγκρότησης ενός ομίλου μελετών με πολιτική παρέμβαση σε κατεύθυνση σοσιαλιστική, με δημοκρατικές αρχές ως προς την λειτουργία. Ως πρότυπο φαίνεται να λειτουργεί η Fabian Society.

Πριν την Δικτατορία

Στην Ελλάδα την ίδια περίοδο, βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, άνθηση, το δημοκρατικό κίνημα της εποχής (Κυπριακό, παιδεία, κινήματα ειρήνης, εργατικοί-κοινωνικοί αγώνες), στην τέχνη, την πολιτική, τις επιστήμες, με επίκεντρο το κίνημα νεολαίας στον φοιτητικό ιδίως χώρο. Η μετεμφυλιακή δομή εξουσίας τρίζει και η δημοκρατική έκρηξη οδηγεί την Ένωση Κέντρου στην κυβέρνηση. Η πολιτική αυτή ομάδα, στην οποία αφετηριακό και πρωταγωνιστικό ρόλο διαδραματίζει ο Σάκης Καράγιωργας, είναι συνδεδεμένη με την Ένωση Κέντρου και ιδίως με τη διαμορφούμενη αριστερή της πτέρυγα, ηγετικό ρόλο στην οποία έχει ο Ανδρέας Παπανδρέου. Στο κλίμα της αποστασίας και των Ιουλιανών του 1965, η  πολιτική ομάδα, αποτελούμενη από τον Σάκη Καράγιωργα, τον Βασίλη Φίλια, τον Σπήλιο Παπασπηλιόπουλο, τον Γεράσιμο Νοταρά, τον Κώστα Σημίτη, τον Μάνο Δελούκα κ.α. συγκροτεί τον «Όμιλο Αλέξανδρος Παπαναστασίου».

Η επιλογή και μόνον του ονόματος του Ομίλου «Αλέξανδρος Παπαναστασίου» είναι ενδεικτική του πνεύματος και της κατεύθυνσης, της συλλογικότητας, όπως άλλωστε καταγράφεται στο ιδρυτικό κείμενο του Ομίλου. Ο Όμιλος Παπαναστασίου βλέπει τις ανάγκες και την κατεύθυνση που πρέπει να έχει η Ελλάδα της εποχής, μέσα από μια σύγχρονη διεθνή οπτική. Δεν αντιμετωπίζει την χώρα ούτε μέσα από έναν αυτιστικό εξαιρετισμό, αλλά ούτε και μέσα από έναν στείρο μεταπρατισμό. Ανάγκη δημοκρατικού εκσυγχρονισμού, ριζωμένου στις ανάγκες και τις δυνατότητες του τόπου και του λαού, για την ισόρροπη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Βασικό εργαλείο είναι η πολιτική συγκρότηση κομμάτων αρχών, αλλά και δημοκρατικών θεσμών, σε ανειρήνευτη σύγκρουση με τα προσωποπαγή σχήματα, τον κομματαρχισμό, τον παλαιοκομματισμό, αλλά και τις μετεμφυλιακές δομές, με μια Ελλάδα που θα μεταβεί από τη θέση του πελάτη-δορυφόρου, σ’ έναν ισότιμο πολιτικά σύμμαχο στο διεθνοπολιτικό επίπεδο.

Διαφορετικά ειπωμένο, η υπέρβαση της πραγματικότητας της εξωτερικής εξάρτησης της χώρας όπως έχει αυτή έχει εσωτερικευθεί και θεσμοποιηθεί, βρίσκεται στο εσωτερικό πεδίο, στην ανάπτυξη των παραγωγικών και θεσμικών δομών. Θα άξιζε μια συγκριτική μελέτη του ιδρυτικού καταστατικού της Κοινωνιολογικής Εταιρείας που είχε ιδρύσει ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου μαζί με άλλους νέους επιστήμονες της εποχής το 1909 και του Ομίλου Αλέξανδρος Παπαναστασίου, που συγκρότησε ο Σάκης Καράγιωργας με τους συναγωνιστές του στα μέσα της δεκαετίας του ’60.

Ο Σάκης Καράγιωργας την ίδια εποχή μετέχει ως επιστημονικός ερευνητής στο Οικονομικό Κέντρο Ερευνών, το σημερινό ΚΕΠΕ, που είχε συγκροτηθεί υπό τον Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς επίσης αποτελεί και μέλος της Συντακτικής Ομάδας του περιοδικού Νέα Οικονομία, υπό τον καθηγητή Αγγελόπουλο, ενώ παράλληλα αρχίζει και την ακαδημαϊκή πορεία του στην Πάντειο, η οποία έμελλε να είναι λαμπρή.  Στο πλαίσιο αυτό ο Σάκης Καράγιωργας πρωτοστατεί στη διαμόρφωση ενός 5ετούς προγράμματος ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας για την περίοδο 1966-1970. Παράλληλα και εν όψει των εκλογών, οψέποτε διεξάγονταν, που τελικά προκηρύχθηκαν για τις 28 Μαΐου 1967 και που τελικά δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ λόγω της επιβολής της δικτατορίας της 21^ης Απριλίου 1967, στο πλαίσιο αυτό τα μέλη του Ομίλου Παπαναστασίου, ο ίδιος ο Όμιλος εκδίδει κείμενα μελέτης της ελληνικής κοινωνίας, όπως το «Οι κοινωνικοπολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα» (Ιούλιος 1966), διοργανώνει εκδηλώσεις-ομιλίες με χαρακτηριστική την γνωστή ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στο ξενοδοχείο Αμπασαναντέρ (Νοέμβριος 1966), ενώ διαμορφώνει το βασικό προεκλογικό πρόγραμμα της Ένωσης Κέντρου, για το οποίο έχουν εργαστεί πολλοί επιστήμονες της εποχής υπό την εποπτεία του Σάκη Καράγιωργα και του Ομίλου Παπαναστασίου γενικότερα, εκπονώντας και κυβερνητικό πρόγραμμα 100 ημερών. Αυτά βέβαια θα ανατραπούν με το πραξικόπημα της 21^ης Απριλίου 1967 και η άνοιξη της δεκαετίας του ’60, θα γίνει «η χαμένη άνοιξη».

Την περίοδο της Δικτατορίας

Το βράδυ της ίδιας ακριβώς ημέρας, της  21^ης Απριλίου, τα μέλη του Ομίλου Παπαναστασίου που συνεδριάζουν, μεταξύ των οποίων και ο Σάκης Καράγιωργας, αποφασίζουν την ίδρυση της Δημοκρατικής Άμυνας, ως οργάνωση αντίστασης «που μάχεται για να συντρίψει τις φασιστικές δυνάμεις, που υποδούλωσαν τη χώρα και εξανδραπόδισαν τον ελληνικό λαό», όπως δηλώνεται αφετηριακά στη Διακήρυξη βασικών θέσεων της οργάνωσης. Η Δ.Α. θεωρεί ως υπεύθυνους για την επιβολή της Δικτατορίας το ρόλο του βασιλιά ως προσώπου και θεσμού, τον ξένο παράγοντα-ΗΠΑ, τη μεγάλη μερίδα της Δεξιάς, τις υποτελείς δυνάμεις μέσα στους κόλπους της Ένωσης Κέντρου και τις αδυναμίες της δημοκρατικές παράταξης ιδίως σε σχέση με τον τρόπο πολιτικής συγκρότησης και οργάνωσής της. Η Δ.Α. υιοθετεί όλες τις μορφές αγώνα κατά του δικτατορικού καθεστώτος από την παθητική αντίσταση μέχρι τις ένοπλες μορφές πάλης και επιζητά τη συνεργασία με δυνάμεις τόσο της Δεξιάς που τοποθετούνται ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς, όλες τις αποχρώσεις και τάσεις που βρίσκονται στο χώρο του Κέντρου, όσο και της Αριστεράς.

Παρά τα χτυπήματα των δυνάμεων καταστολής της χούντας και τις πρώτες, δεύτερες, τρίτες συλλήψεις ανθρώπων της Δ.Α., ο Σάκης Καράγιωργας δεν διαφεύγει στο εξωτερικό, αλλά συνεχίζει όντας επικεφαλής ομάδας-δικτύου της Δ.Α., προσθέτοντας στην επιστημοσύνη και την πολιτική στράτευση, σε μια κατεύθυνση ιδανικών, και το στοιχείο της γενναιοψυχίας. Στρατολογεί και οργανώνει αντιστασιακά δίκτυα, διαμορφώνει, τυπώνει και κυκλοφορεί προπαγανδιστικό υλικό ενάντια στο χουντικό καθεστώς και τοποθετεί βόμβες. Στο στάδιο προετοιμασίας μιας βομβιστικής ενέργειας, το 1969, θα γίνει έκρηξη στο ημιυπόγειο του σπιτιού του. Με τον τρόπο αυτό θα συλληφθεί, ενώ από την έκρηξη θα προκληθεί σοβαρότατος τραυματισμός του δεξιού χεριού του , θα σπάσει το τύμπανο στο ένα του αυτί και θα προκληθεί αιμάτωμα στον εγκέφαλο. Θα βασανιστεί σκληρά από τις δυνάμεις Ασφαλείας, αλλά δεν θα σπάσει. Άφοβος και με ακατάβλητη αντοχή, παρά τον πολύ σοβαρό τραυματισμό του. Θα είναι παρών ως κατηγορούμενος στη δίκη των 35 της  Δ.Α. και στις 7 Απριλίου 1970 θα εκφωνήσει την περίφημη απολογία του ενώπιον του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών, στην οποία θα επανέλθω.

Θα κρατηθεί αρχικά στις φυλακές Αβέρωφ και στη συνέχεια στις φυλακές Ιτζεδίν στα Χανιά της Κρήτης, όπου πραγματοποίησε πολυήμερη απεργία πείνας, παρά το αιμάτωμα στο κεφάλι του. Καθ’ όλη τη διάρκεια του εγκλεισμού του – η ποινή ήταν ισόβια, ενώ η πρόταση του βασιλικού επιτρόπου ήταν θάνατος – παρέμεινε ασυμβίβαστος, αλύγιστος, που ενώ είχε τις προϋποθέσεις δεν έκανε ποτέ αίτηση για απόλυση λόγω ανηκέστου βλάβης της υγείας του, απορρίπτοντας παράλληλα κάθε πρόταση για αναθεώρηση της δίκης του, «παράθυρα» που είχε διαμορφώσει το δικτατορικό καθεστώς, κυρίως για να αποσυμπιέζεται όταν προκαλούνταν έντονες εξωτερικές πιέσεις λόγω κινητοποίησης της διεθνούς κοινής γνώμης, για αποφυλάκιση «γνωστών» πολιτικών κρατουμένων. Ο Καράγιωργας θα εξέλθει από τις φυλακές της δικτατορίας τον Αύγουστο του 1973, με τη γενική αμνηστεία που θα δώσει το χουντικό καθεστώς, στο πλαίσιο του εγχειρήματος φιλελευθεροποίησης-μονιμοποίησής του, εγχείρημα που θα ακυρωθεί από την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο 1973.

Η στάση του Σάκη Καράγιωργα την περίοδο της Δικτατορίας, τον κατατάσσει  στις  εμβληματικές μορφές του αγώνα της Αντίστασης ενάντια στη Δικτατορία, όπως ο Αλέκος Παναγούλης. Δεν είναι καθόλου τυχαίο κατά τη γνώμη μου, ότι αμφότεροι ήταν ενταγμένοι σε αντιδικτατορικές οργανώσεις (Δ.Α. ο Καράγιωργας, Ελληνική Αντίσταση ο Παναγούλης), που προέρχονταν από τον χώρο του προδικτατορικού κέντρου, όπως και οι ίδιοι ως πρόσωπα. Αυτό το στοιχείο αποτελεί την έμπρακτη αποτύπωση της διαδικασίας ραγδαίας ριζοσπαστικοποίησης μιας σημαντικής μερίδας του προδικτατορικού Κέντρου, κάτι που αποτυπώνεται και στην εξέλιξη μιας άλλης σημαντικής συνιστώσας του αντιδικτατορικού κινήματος, του ΠΑΚ.

Μεταπολίτευση

Την πρώτη περίοδο της Μεταπολίτευσης η Δ.Α. βρίσκεται σε ταλάντευση, αν θα πρέπει να ενταχθεί στο σοσιαλιστικό κόμμα-κίνημα που προετοιμάζει ο Α.Π. και το ΠΑΚ ή αν θα ακολουθήσει μια αυτόνομη πορεία. Πριν τη δικτατορία οι σχέσεις Α.Π. και Ομίλου Παπαναστασίου είναι πολύ κοντινές, με τον Α.Π. να έχει διαμορφώσει ένα πολιτικο-οργανωτικό δίκτυο με την επωνυμία «Δημοκρατικοί Σύνδεσμοι», στοιχείο που δείχνει έναν διαφορετικό καταμερισμό και ίσως διαθέσεις. Την περίοδο της Δικτατορίας, οι σχέσεις ΠΑΚ και Δ.Α. διαμορφώνονται προϊόντος του χρόνου ως ανταγωνιστικές, με ηγετικά στελέχη της Δ.Α. να κατηγορούν τον Α.Π. και το ΠΑΚ για διάθεση ηγεμονισμού επί του αντιδικτατορικού κινήματος. Από τα μέσα Αυγούστου έως τις αρχές Οκτωβρίου 1974 θα διαρκέσει η διελκυστίνδα ένταξης ή μη στο υπό διαμόρφωση ΠΑΣΟΚ. Αρχές Σεπτεμβρίου 1974 η Δ.Α.  δημοσιεύει ένα πολιτικό ντοκουμέντο θέσεων σχετικά με την αναγκαιότητα ίδρυσης σοσιαλιστικού κόμματος αρχών με εσωτερική δημοκρατική λειτουργία στην κατεύθυνση ενός κόμματος ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας παραδοσιακού τύπου, με κατοχύρωση τάσεων σύμφωνα με τα οργανωτικά ισχύοντα στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία εκείνη την εποχή, μια πιο μετριοπαθή στάση απέναντι στη Δυτ Ευρώπη σε σχέση με την έντονα αντιδυτική-αντιιμπεριαλιστική αναφορά  του ΠΑΚ και του υπό ίδρυση ΠΑΣΟΚ, ενώ περιλαμβάνεται αναφορά στην κεντρικότητα του Α.Π. στον κεντροαριστερό χώρο στην  κατεύθυνση συγκρότησης σοσιαλιστικού κόμματος, διατυπωμένη με επιφυλάξεις σχετικές με τον ηγεμονισμό του.  Στοιχεία που αποτυπώνουν την ταλάντευση και τη μορφοποίηση δύο κατευθύνσεων. Η τελική απόφαση θα ληφθεί στην ολομέλεια στελεχών της Δ.Α. στις 5-10-1974, όπου υπέρ της έγκρισης του Συμφώνου Συνίδρυσης του ΠΑΣΟΚ ψηφίζουν 68, κατά της συμφωνίας 7 και 8 αποχές. Εναντίον της Συμφωνίας τάχθηκαν οι Φίλιας, Στάγκος, Μερκούρης, Κουβελάκης, Παπαζήσης, Βεγλερής, Λουκύδου. Προφητικά με έναν τρόπο αποδείχθηκαν αυτά που είπε ο εκδότης Βίκτωρας Παπαζήσης στο τέλος της συνεδρίασης κατά την αποχώρησή του. Ο Σάκης Καράγιωργας ήταν το κατ’ εξοχήν στέλεχος της Δ.Α. που άσκησε αποφασιστική επιρροή υπέρ της συμμετοχής στο ΠΑΣΟΚ σε ισότιμη συνιδρυτική βάση. Ήταν ο πλέον θετικός από τα κεντρικά στελέχη προς τον Α.Π., ήδη από την προδικτατορική περίοδο, θεωρώντας τον ότι αποτελεί την αναγκαία συνθήκη για τη συγκρότηση ενός μαζικού σοσιαλιστικού φορέα. Το αν θα αποδεικνυόταν και ικανή αυτό έμελλε να αποδειχθεί. Στο πλαίσιο αυτό έβλεπε την ισότιμη συμμετοχή της ΔΑ στο ΠΑΣΟΚ, όπως αποτυπωνόταν στο πρακτικό της συνιδρυτικής συμφωνίας.

Οι αντιθέσεις εκδηλώθηκαν πολύ γρήγορα και ουσιαστικά την επαύριο των πρώτων μεταπολιτευτικών εκλογών της 17^ης Νοεμβρίου 1974. Έχει σημασία, για να γίνει αντιληπτό πώς κατανοούσε ο Σάκης Καράγιωργας τη σημασία της λειτουργίας του μαζικού δημοκρατικού κόμματος, την κεντρικότητά του στην υπόθεση της σοσιαλιστικής πολιτικής παρέμβασης,  συνεπής ήδη στις θέσεις που έχουν διατυπωθεί από την προδικτατορική περίοδο στον Όμιλο Παπαναστασίου, επιμένει τα κεντρικά στελέχη της Δ.Α. να μην είναι υποψήφιοι βουλευτές, αλλά να εργαστούν για τη συγκρότηση του κόμματος σε επίπεδο οργανώσεων. Αυτή η επιλογή, που δείχνει προτεραιότητες και αντιλήψεις για την πολιτική και κομματική πρακτική, ιδίως του Σάκη Καράγιωργα, εξ αντικειμένου όμως διευκόλυνε στη σύγκρουση που εκδηλώθηκε μετά τις εκλογές του ‘74 τον Α.Π. και τον παπανδρεϊκό μηχανισμό που μορφοποιείται στη σύγκρουση με την Δ.Α  τους επόμενους μήνες, καθώς η Δ..Α. – και το αντίστοιχο κλίμα- δεν είχε κανέναν βουλευτή στην ΚΟ και συνεπώς κεντρική-θεσμική πολιτική παρουσία την περίοδο από τον Ιούλιο 1975 και μετά, όταν αρχίζει η εμπειρία του νέου σχήματος της Σοσιαλιστικής Πορείας, μετά τις διαγραφές και την έξοδο από το ΠΑΣΟΚ.

Η σύγκρουση με τον Α.Π. και τον παπανδρεϊκό-αρχηγικό μηχανισμό που συγκροτείται, θα πραγματοποιηθεί με όρους οργανωτικούς κυρίως και δευτερευόντως πολιτικούς. Η Δ.Α. αλλά και τα μέλη-στελέχη που επηρεάζει, καθώς η επιρροή έχει επεκταθεί και πέραν των μελών-στελεχών που προέρχονταν από την Δ.Α.,  θα δώσει τη μάχη υπέρ των δημοκρατικών διαδικασιών, που συνεπάγεται και έλεγχος της ηγεσίας από τα συλλογικά όργανα, ενώ ο Α.Π. στο πλαίσιο της επιβολής ελέγχου θα αποδώσει στην Δ.Α. και στα στελέχη που συντάσσονται σοσιαλδημοκρατική κατεύθυνση, αντίθετη από τη σοσιαλιστική που πρέσβευε ο ίδιος και η 3^η Σεπτέμβρη. Η σύγκρουση θα εκδηλωθεί αρχικά με την απόφαση του Α.Π. για τη σύγκληση προσυνεδρίου, στο οποίο θα είναι αντίθετο το μισό ΕΓ (με τον Καράγιωργα να είναι αντίθετος-Ιανουάριος 1975), στο επεισόδιο του περιοδικού της Νεολαίας Αγωνιστής και του βασικού άρθρου της Σ.Ε. , Σοσιαλισμός και Δημοκρατικές Διαδικασίες (Φεβρουάριος 1975), όπου ο παριστάμενος Άλκης Ρήγος, πολλά και βιωματικά μπορεί να πει, καθώς ήταν ένα από τα μέλη της Σ.Ε. και προσκείμενος στην Δ.Α., τη διαφοροποίηση του Καράγιωργα μαζί με άλλα τρία μέλη του ΕΓ (Στάγκος-Φίλιας-Μανωλκίδης) στην πραγματοποίηση του Προσυνεδρίου στο Μονσενιέρ της Πλ Αμερικής (Μάρτιος 1975), όπου ο Σάκης Καράγιωργας αρνείται να είναι υποψήφιος στη διαδικασία εκλογής της Κ.Ε. και το οξύτατα αντιπαραθετικό κλίμα στη διαδικασία του Προσυνεδρίου, στη σύγκρουση στη μοναδική συνεδρίαση της ΚΕ απέναντι στην εισήγηση Α.Π. (Απρίλιος 1975).

Ακολουθούν οι διαγραφές που ξεκινούν με τα  14 στελέχη της ΠΑΣΠ που αντιτίθενται στην συνεργασία ΠΑΣΠ-ΠΣΚ στο ΚΣ της ΕΦΕΕ στο Πανσπουδαστικό Συνέδριο (Μάιος 1975) – και εδώ ο Άλκης Ρήγος έχει βιωματικά στοιχεία να καταθέσει- και στη συνέχεια διαγραφές μελών της Κ.Ε. – και διάλυση του συγκεκριμένου οργάνου με τις παραιτήσεις των υποστηρικτών της ηγεσίας- αλλά και μελών, όπως του Σάκη Καράγιωργα (Ιούνιος 1975). Στη συνέχεια, οι διαγραφέντες θα συγκροτήσουν την κίνηση Σοσιαλιστική Πορεία με την ενεργό συμμετοχή του Σάκη Καράγιωργα.

Ένα σύντομο συμπέρασμα από την 1^η εσωκομματική σύγκρουση στο ΠΑΣΟΚ, ήταν ότι ποσοτικά δεν κόστισε στο νεοϊδρυθέν πολιτικό κίνημα όπως γνωρίζουμε. Μπορούμε  όμως βάσιμα να εκτιμήσουμε ότι το ΠΑΣΟΚ και δια αυτού η υπόθεση του σοσιαλισμού με βασικό εργαλείο τη συγκρότηση ενός δημοκρατικού πολιτικού σχηματισμού υπέστη βαρύτατο πλήγμα, καθώς το ΠΑΣΟΚ έχασε ένα πολύ σημαντικό μέρος των στελεχών του, που είχαν πολιτικά διαμορφωθεί και διαπαιδαγωγηθεί σε περιόδους δύσκολων αγώνων, τόσο προδικτατορικά, όσο και την περίοδο της δικτατορίας και με απόψεις-θέσεις πολύ πιο κοντά στη φυσιογνωμία-ταυτότητα που θα έπρεπε και μπορούσε να έχει το ΠΑΣΟΚ, πέρα και σε αντίθεση  με τις δύο επικρατούσες ιδεολογικο-πολιτικές και οργανωτικές κουλτούρες, εκείνες του κωδικοποιημένου μαρξισμού-λενινισμού, δηλαδή σταλινισμού, της τριτοδιεθνιστικής προέλευσης παραδοσιακής αριστεράς και εκείνες του παλαιοκομματισμού-κομματαρχισμού, από τον παραδοσιακό μεταβενιζελικό κέντρο. Η δημοκρατική σοσιαλιστική δηλαδή εκδοχή του νεομαρξισμού, μιας νέας αριστεράς στην Ελλάδα σε μια αυτοδιαχειριστική προοπτική έμεινε ανολοκλήρωτη, παραμένοντας μειοψηφική εντός του οργανωμένου ΠΑΣΟΚ. Η ποιοτική ζημιά συνεπώς ήταν πολύ μεγάλη και στην κατεύθυνση αυτή η έξοδος από το υπό διαμόρφωση ΠΑΣΟΚ ανθρώπων του αγωνιστικού-δημοκρατικού ήθους, της παιδείας και της θεωρητικής συγκρότησης όπως του Σάκη Καράγιωργα και με τον τρόπο που αυτή έγινε ήταν καταλυτικής σημασίας για την εξέλιξη του ΠΑΣΟΚ και της υπόθεσης ενός μαζικού δημοκρατικού σοσιαλιστικού ρεύματος στη χώρα και τι χαρακτηριστικά θα είχε αυτό.

Μετά τις διαγραφές του Ιουνίου του 1975, ο Σάκης Καράγιωργας μαζί με συναγωνιστές του όπως ο Βασίλης Φίλιας, ο Νίκος Κωνσταντόπουλος, ο Γεράσιμος Νοταράς, ο Λαοκράτης Βάσσης θα συγκροτήσουν τη Σοσιαλιστική Πορεία. Στις εκλογές της 20^ης Νοεμβρίου 1977 η Σοσιαλιστική Πορεία θα συμπράξει με άλλα σχήματα στη Συμμαχία. Το αποτέλεσμα δεν θα είναι καλό. Οι πολιτικές σχέσεις εκπροσώπησης των κυριαρχούμενων κοινωνικών τάξεων θα εγγραφούν ηγεμονικά στο ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ.

Ο Σάκης Καράγιωργας με την Μεταπολίτευση επανήλθε ακαδημαϊκά στην Πάντειο, καθώς στη διάρκεια της Δικτατορίας με απόφαση της Συγκλήτου είχε εκδιωχθεί. Είναι η στιγμή που η σχολή θα γνωρίσει μια περίοδο σημαντικής άνθησης μέχρι τις αρχές δεκαετίας του ’80, οπότε και θα γίνει Πρύτανης. Την περίοδο 1979-1981 θα συμμετάσχει στην έκδοση του επιστημονικού περιοδικού «Οικονομία και Κοινωνία», χαρακτηριστικό της διαθεματικής και διεπιστημονικής οπτικής που είχε ο ίδιος ο Σάκης Καράγιωργας.  Ενδεικτικό της προσέγγισής του για την πορεία της ελληνικής οικονομίας είναι ένα εκτενές άρθρο που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Αντί (Σεπτέμβριος 1974, Οικονομικές συνέπειες της στρατιωτικής δικτατορίας, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στο Μελέτες πάνω στη σύγχρονη Ελληνική Οικονομία, εκδ. Παπαζήση, 1978).

Ο  Καράγιωργας θα συμμετάσχει ενεργά στο μεταπολιτευτικό δημοκρατικό κίνημα και ειδικότερα στο πανεπιστημιακό που θα βρίσκεται σε κινητοποίηση την περίοδο 1974-1981. Μετά την εμπειρία της Σοσιαλιστικής Πορείας θα έρθει εγγύτερα στο χώρο του ΚΚΕ Εσωτερικού. Θα αρνηθεί τις επανειλημμένες προτάσεις του ΠΑΣΟΚ και του ίδιου του Α.Π. και μετά το 1981 για κυβερνητική (Διοικητής Τράπεζας Ελλάδας) και υπουργική θέση (Οικονομίας). Απεναντίας θα είναι σαφώς κριτικός στη διαδικασία που πραγματοποιείται το εγχείρημα της Αλλαγής μετά το 1981, τόσο στο επίπεδο της Οικονομίας (τρώμε το ψωμί της αύριον), όσο και στο επίπεδο  του κομματικού συστήματος (δύο αστικά κόμματα), όπως αναφέρει σε συνέντευξή του στην Αυγή στις 13-12-1981, αλλά και των θεσμών, ιδιαίτερα της παιδείας. Είναι χαρακτηριστική η κριτική στην εφαρμογή και εξέλιξη του ν-π 1268/82 για την γ΄βάθμια εκπαίδευση. Ένας από τους βασικούς δημιουργός του περίφημου ν-π 1268/82 ήταν ο τότε Γ.Γ. του ΥΠΕΠΘ και μέλος της ΚΕ του ΠΑΣΟΚ, Δημήτρης Ρόκος, ο οποίος ήταν μέλος του Ομίλου Παπαναστασίου και της Δ.Α., σύντροφος και συμμαχητής του Καράγιωργα, ο οποίος όμως στη σύγκρουση του 1975, διαφοροποιήθηκε από τα στελέχη της ΔΑ, διαφωνώντας με ορισμένες πρακτικές, ιδίως της δημοσιοποίησης της διαφωνίας στον Τύπο,  παρέμεινε στο ΠΑΣΟΚ από το οποίο θα αποχωρήσει το 1988. Κάνω αυτή την αναφορά ακριβώς για να δείξω το βάθος και τις δυνατότητες που είχε το συγκεκριμένο ιδεολογικο-πολιτικό ρεύμα.

Ο διανοούμενος πρέπει να μπορεί να πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα, ιδιαίτερα στο «φίλιο», κυρίως όταν επικρατεί κλίμα ενθουσιασμού. Αυτό είναι το καθήκον του. Αυτή την ηθική και διανοητική εντιμότητα και αυτονομία διέθετε περίσσεια ο Σάκης Καράγιωργας απέναντι στην εξουσία και στο κομματικό φαινόμενο, ως άκρως πολιτικοποιημένος διανοούμενος, στρατευμένος στη λαϊκή υπόθεση του σοσιαλιστικού κοινωνικού μετασχηματισμού.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Σάκης Καράγιωργας ήταν μάλλον απαισιόδοξος και ίσως μελαγχολικός για την εξέλιξη του σοσιαλιστικού εγχειρήματος, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στη Ευρώπη κυρίως στη Νότια. Είναι χαρακτηριστική η εισήγησή του τον Ιούνιο 1985 σε συνέδριο που διοργάνωση το Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου, στα Χανιά, με θέμα «Η πολιτική των σοσιαλιστικών κομμάτων της Ευρώπης στη διαχείριση της οικονομικής κρίσης» (στο Σάκης Καράγιωργας, Μελέτες-Άρθρα-Ομιλίες, 3^ος τόμος). Πιθανόν να ήταν και η τελευταία δημόσια εισήγηση-παρουσία του. Θα φύγει από τη ζωή δύο μήνες μετά στις 17 Αυγούστου 1985.

Επίλογος

Ο Σάκης Καράγιωργας ήταν ένας μαρξιστής σοσιαλδημοκράτης αναφορικά με τη μέθοδο ανάλυσης,  αριστερός κεϋνσιανός για το ρόλο του κράτους στην οικονομία. Το βιβλίο του Οι Οικονομικές Λειτουργίες του Κράτους-Δημόσια Οικονομική (από τις εκδόσεις Παπαζήση, 1979) συμπυκνώνει την προβληματική του. Αποτελεί ένα εξαιρετικό σύγγραμμα, αναλυτικά, μεθοδολογικά, παιδαγωγικά. Για φοιτητές, αλλά και κάθε άνθρωπο που αισθάνεται και αυτοκατανοείται ως πολίτης και όχι ως ιδιώτης. Το επιστημονικό έργο του Σάκη Καράγιωργα προδήλως κινείται στο εντελώς αντίθετο άκρο όχι μόνον του νεοφιλελευθερισμού, αλλά θα μπορούσε να διαβαστεί και ως ανταγωνιστικό της μνημονιακής συνθήκης της τελευταίας 10ετίας, της θεσμοποίησης του καθεστώτος αποικίας χρέους, του Υπερταμείου, του μηχανισμού απαλλοτρίωσης της δημόσιας περιουσίας, της υποχώρησης των εργασιακών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Η οπτική του είναι εθνική, δημοκρατική, αναπτυξιακή και κοινωνική, σε μια διεθνική προοπτική. Γι’ αυτό είναι σύγχρονη και ταυτόχρονα ανταγωνιστική της σημερινής κυρίαρχης τάξης και θέασης των πραγμάτων.

Αλλά και ο δημόσιος βίος του αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση στις νεότερες γενιές. Διαβάζουμε στην απολογία του Σάκη Καράγιωργα στις 7 Απριλίου 1970,  μεταξύ άλλων : «Κύριοι στρατοδίκαι, είχα χρέος να αγωνιστώ προς αποκατάστασιν των δημοκρατικών ελευθεριών εις την χώραν. Είχα χρέος, πρώτον, ως άνθρωπος απέναντι της ιστορίας. Δεύτερον, ως καθηγητής απέναντι εις τους φοιτητές μου. Τέλος, είχα ένα προσωπικό χρέος απέναντι του ελληνικού λαού και της πατρίδος. Αυτός ο λαός έκανε πολλάς θυσίας και δαπάνες χάριν εμού. Με σπούδασε εις τα ελληνικά Πανεπιστήμια, με έστειλε με υποτροφίαν δι’ ανωτέρας σπουδάς εις το εξωτερικόν, με έκανε καθηγητή ανωτάτης σχολής και ανώτατον κρατικόν λειτουργόν. Δι’ όλας αυτάς τας θυσίας, τι ζητεί αντάλλαγμα από εμέ ο ελληνικός λαός και η πατρίς ; Τι ζητεί από όλους τους πνευματικούς ανθρώπους ; Δύο μόνο πράγματα. Να προσφέρουν τας πνευματικάς των υπηρεσίας και να είναι θεματοφύλακες των ηθικών και πνευματικών αξιών του ελληνικού λαού. Είχα υποχρέωσιν, επομένως, κύριοι στρατοδίκαι, να εξοφλήσω αυτό το μεγάλο χρέος μου, ακόμη και αν παρίστατο ανάγκη να δώσω και την ζωή μου».

Με τους στίχους του ποιητή, καθώς βρισκόμαστε 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και όπως τους χρησιμοποίησε ένας άλλος Πανεπιστημιακός Δάσκαλος, στο τελευταίο μάθημα προς τους φοιτητές του πριν τη σύλληψή του από το δικτατορικό καθεστώς, ο Αριστόβουλος Μάνεσης : «Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται, ζυγόν δουλείας ας έχωσι·θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία.»

Και πράγματι ο Σάκης Καράγιωργας επέδειξε Τόλμη την περίοδο της τυραννίας και Αρετή την περίοδο της δημοκρατίας. Γι΄αυτό η μνήμη του είναι ισχυρή, το παράδειγμα του είναι δυνατό, ο λόγος του είναι αληθινός.

Σάκης Καράγιωργας, στο Εμείς και όχι στο Εγώ.

[1] Δικηγόρος-Πολιτικός Επιστήμονας, διδάσκων στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης. Το κείμενο αποτέλεσε την ομιλία του συντάκτη στην εκδήλωση που διοργάνωσε η Κοινωνική Παρέμβαση Δημοκρατικών Πολιτών Δήμου Ζωγράφου στις 16 Νοεμβρίου 2021 με θέμα : «Σάκης Καράγιωργας : Η αντιδικτατορική δράση του Πανεπιστημιακού Καθηγητή». Στην εκδήλωση μίλησαν οι : Άλκης Ρήγος, Διονύσης Καλαματιανός, Τίνα Καφατσάκη, Βασίλης Ασημακόπουλος.