Στα περβόλια, μες στους ανθισμένους κήπους

αν σε πάρω, Χάρε, στο κρασί

αν σε πάρω στον χορό και στο τραγούδι

τότες χάρισέ μου μιας νυχτιάς ζωή

Είναι σα να περιπλανιέσαι ξαφνικά σε ένα αχανές πέλαγος. Γιατί αυτό ήταν και αυτό είναι ο Μίκης, ένα πέλαγο ολάκερο που καθόρισε τη θέση της χώρας και του λαού της στην ιστορία. Τώρα πια που έφυγε από τη ζωή και καλείσαι να γράψεις για τις μέρες και τα έργα αυτού του αξιοθαύμαστου και σπάνιου πλάσματος, αντιλαμβάνεσαι το βάθος και το μέγεθος του πελάγου. Σε εντυπωσιάζει αλλά σε συγκλονίζει κιόλας. Νιώθεις μόνος σε μία θάλασσα αχανή όπου αμέτρητες ιστορίες, αμέτρητες λέξεις, αμέτρητα τραγούδια πλημμυρίζουν την ψυχή σου με δέος. Από που να ξεκινήσει κανείς και τι να πρωτο-αναφέρει, για έναν άνθρωπο ο οποίος έζησε κοντά έναν αιώνα και μέσα σε αυτόν τον αιώνα συνέδεσε τη δική του πορεία με την πορεία της Ελλάδας στο χρόνο. Απ’ όπου κι αν πέρασε, πήρε κι άφησε πράγματα. Απ’ όπου κι αν πέρασε, ο κάθε τόπος έχει να περηφανεύεται ότι φιλοξενεί μία από εκείνες τις ιστορικές πια γειτονιές του Θεοδωράκη, όπως άλλωστε και ο Πύργος.

Κι όμως ο Πύργος ήταν σημαντικός γι’ αυτόν και έχει αφηγηθεί την εμπειρία του με περίσσιο χιούμορ. Βλέπετε, στον Πύργο βίωσε για πρώτη φορά την ασίγαστη «έχθρα» μεταξύ Πυργιωτών και Πατρινών. Δεν μπορούσε να ξεμυτίσει από το σπίτι γιατί τα παιδιά τον πείραζαν. Ο πατέρας του είχε μόλις μετατεθεί από την Πάτρα κι έτσι κουβαλούσε τη ρετσινιά του Πατρινού. Κλείστηκε λοιπόν στο σπίτι του μελετώντας και γράφοντας μουσική, ενώ αν δεν με απατά η μνήμη μου, κατά την παραμονή της οικογένειάς του στον Πύργο έμαθε βιολί! Λόγω της εργασίας αλλά και των φρονημάτων του πατέρα του, ταξίδεψε σε όλη την επικράτεια και έτσι συνέλεξε από παντού εμπειρίες˙ πολύτιμο υλικό που θα τον έκανε να κατανοήσει την δημοτική παράδοση και αργότερα να συγκεράσει μουσικά την λαϊκή με την κλασική, δύο φαινομενικά αταίριαστα είδη. Αργότερα συνέχισε να ταξιδεύει, αναγκαστικά, αφού οι εξορίες διαδέχονταν η μία την άλλη.

Ο Μίκης όμως δε λύγισε ποτέ. Λίγοι έχουν βασανιστεί και ταπεινωθεί όσο εκείνος, -ένας παγκοσμίου βεληνεκούς συνθέτης, ο οποίος τελικά συνέθεσε περίπου τα πάντα, από όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα και χορωδιακή εκκλησιαστική, μέχρι μουσική για αρχαίο δράμα, θέατρο, κινηματογράφο, έντεχνο λαϊκό τραγούδι και μετασυμφωνικά έργα. Αν ωστόσο θέλαμε να συνοψίσουμε σε λίγες μόνο γραμμές τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της πολυσχιδούς δράσης του, θα διακρίναμε ανάμεσα στον μουσικό Μίκη και τον πολιτικό Μίκη, παρότι αυτοί οι δύο εαυτοί είναι αδιαίρετοι και ως εκ τούτου συγκροτούν μία ενιαία φύση.

Ο μουσικός Μίκης πέτυχε πολλά αλλά η ανυπέρβλητη συμβολή του αφορά ξεκάθαρα τη μελοποίηση ποιημάτων μεγάλων Ελλήνων ποιητών. Έφερε στα χείλη του λαού τα ποιήματα και τον μόρφωσε με το τραγούδι. Παράλληλα το ίδιο τραγούδι βγήκε εκτός συνόρων και ο ήχος της Ελλάδας έφτασε σε κάθε γωνιά της γης. Ο πολιτικός Μίκης είχε θριάμβους αλλά φυσιολογικά και κακοτοπιές στην μακρά πορεία του στα ελληνικά πράγματα. Πήρε μέρος στην αντίσταση κατά των Ναζί, πολέμησε στον εμφύλιο, πολέμησε και τη χούντα. Εκείνο το οποίο οφείλουμε να θυμόμαστε πάντοτε, είναι η επιθυμία του να γίνει σεβαστή όχι μονάχα η ιδεολογία του αλλά και οι αγώνες του για την ενότητα των Ελλήνων, δικά του λόγια, στην επιστολή την οποία έστειλε στις 5 Οκτωβρίου 2020, προς τον Γενικό Γραμματέα του ΚΚΕ. Αυτή την ενότητα προάσπιζε ήδη από τότε που πρότεινε τη λύση Καραμανλή, παρά τις τεράστιες διαφορές του, για να φύγουν οι συνταγματάρχες και να απελευθερωθεί η Ελλάδα από τους χουντικούς. Και πράγματι, αν είχε κάποιος τη δύναμη να ενώσει έστω για λίγο την Αριστερά αλλά και γενικότερα τους Έλληνες, αυτός ήταν αδιαμφισβήτητα ο Μίκης.

Θέλω όμως να κλείσω αυτή την περιπλάνηση στο πέλαγο που χρειάζεται κανείς χρόνια ολόκληρα για να διασχίσει, με δύο προσωπικούς σταθμούς-φάρους, απ’ αυτούς που μοιραζόμαστε πολλοί από εμάς. Ο πρώτος είναι η Μαργαρίτα η Μαργαρώ, το τραγούδι που έγραψε για τη μικρή του κόρη, μια ωδή στην πατρική αγάπη. Ο δεύτερος είναι ο βράχος που είδε ξαφνικά να ορθώνεται επιβλητικός εμπρός του, κατά τη διάρκειας της εξορίας του στην Ικαρία. Τότε έγραψε το «Βράχο βράχο». Σταματώ εδώ γιατί τα αξιομνημόνευτα κομμάτια και έργα είναι αμέτρητα. Γιατί αυτός ο υπεράνθρωπος δεν σταμάτησε να γράφει και να σκέφτεται παρά μόνο σε προχωρημένη ηλικία. Και τώρα έφυγε. Θ’ ανταμώσουμε άραγε στα περβόλια, στους ανθισμένους κήπους; Ή, όπως έγραψε ο Ελύτης, θα διαβάζει μόνος του την απεραντοσύνη στον πλατύ ουρανό; Έφυγε… Άξιος. Άξιος εστί, αυτός, περισσότερο από κάθε άλλον.

Γ. Ρήγας