Ένα πέταλο πεσμένο στη γη
Πετάει και γυρνάει στο κλαδί του:
Α! είναι μια πεταλούδα!
Τι παραστατική εικόνα, κι όμως αποτελείται από λίγες μόνο λέξεις! Για την ακρίβεια, στην ιαπωνική είναι μόνο 17 συλλαβές. Ναι, οι Ιάπωνες, οι αριστοτέχνες της μινιατούρας, εξυμνούν τη χώρα και το λαό τους σ’ αυτό που είναι γνωστό ως χαϊκού, μορφή ποίησης με τρεις ανομοιοκατάληκτους στίχους.
Αρχικά, το χαϊκού ήταν μέρος ποιημάτων τα οποία αποτελούνταν από πέντε στίχους και 31 συλλαβές και ονομάζονταν γουάκα ή τάνκα. Το Μεσαίωνα, άρεσε σε διάφορους επίδοξους ποιητές να χρησιμοποιούν το γουάκα σ’ ένα είδος λογοτεχνικού παιχνιδιού: ο ένας έδινε τους πρώτους τρεις στίχους και ο άλλος έφτιαχνε δυο ακόμα που να ταιριάζουν με τους πρώτους. Με τον καιρό, έγινε δημοφιλές το πρώτο μέρος μόνο του, η μορφή με τους τρεις στίχους, κι έτσι γεννήθηκε το χαϊκού.
Πώς γράφεται ένα «Χαϊκού»
Το χαϊκού είναι μάθημα λακωνισμού. Ο πρώτος και ο τελευταίος στίχος αποτελούνται από πέντε συλλαβές ο καθένας και ο μεσαίος από εφτά. Κατά παράδοση, κάθε χαϊκού περιέχει το όνομα μιας εποχής του χρόνου ή κάποια λέξη που να φανερώνει την εποχή. Η λέξη «χιόνι» φέρνει στη σκέψη του αναγνώστη το χειμώνα, με τη λέξη «βάτραχος» ή «άνθος» φαντάζεται την άνοιξη, ενώ η λέξη «ζέστη» τον μεταφέρει στο καταμεσήμερο μιας καυτής καλοκαιρινής μέρας. Ναι, ο έμπειρος συνθέτης χαϊκού μπορεί να αναπλάσει τη διάθεση με μια-δυο μονάχα συλλαβές.
Ένα καλογραμμένο χαϊκού, που μερικοί το αποκαλούν ‘ποίηση των ζωντανών εικόνων’, μπορεί να κάνει τον αναγνώστη να ζήσει ο ίδιος τη σκηνή που αναφέρεται στο ποίημα.
Οι ποιητές που έγραφαν χαϊκού, όπως ο Ίσα Κομπαγιάσι στις αρχές του 19ου αιώνα, έβλεπαν με χιουμοριστική διάθεση την καθημερινή ζωή, αν και κοιτούσαν μάλλον τη σκοτεινή της πλευρά. Αυτό φαίνεται στο ακόλουθο χαϊκού, που είναι δικό του:
Ζούμε σκαρφαλωμένοι στη σκεπή
της κόλασης για να δούμε τα λουλούδια
