«Ενδοσκοπικά»
Γράφει η Ειρήνη Μεσσήνη*
Ο αγώνας ζωής και θανάτου του Δημήτρη Κουφοντίναπροκειμένου να πάει σε μια φυλακή που νόμιμα δικαιούται να οδηγηθεί, εγείρει καίρια ερωτήματα γύρω από τον κίνδυνο ενός κρίσιμου κοινωνικού και πολιτικού πισωγυρίσματος και καταδεικνύει την ανάγκη τηςκοινωνίας να πιστέψει στη δύναμη της δικαιοσύνης να διασφαλίζει την αξία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να προτείνει λύσεις απέναντι στην κρατική αδιαλλαξία και εκδικητικότητα.
Η υπόθεση Κουφοντίνα λαμβάνει διαστάσεις πολιτικέςκαι αντανακλά τον τρόπο που η πολιτική εξουσία μπορεί να καταλύει την εφαρμογή του Κράτους Δικαίου. Στον αντίποδα ο απεργός πείνας με τη στάση του, επιλέγει συνειδητά να μεταφέρει ένα μήνυμα και προσπαθεί να ρίξει φως σε θέματα διαχείρισης και σεβασμούανθρωπίνων δικαιωμάτων, δικαιοσύνης και ηθικών αξιών.
Σα συμπεριφορά, η απεργία πείνας αποτελεί μια κατεξοχήν πράξη αντίστασης του ατόμου απέναντι στην επιβολή ελέγχου από την κοινωνία, τα στερεότυπα και την εξουσία. Επιδιώκει να σπάσει τον καθησυχασμό και να ταράξει το σύστημα ελέγχου μέσα στο οποίο ασκείται η εξουσία. Ως διαδικασία αποτελεί μια μορφή έκκλησης. Σαν παθολογική εκδήλωση όμως έχει κυρίως κοινωνικές συνδέσεις. Συνδέεται στενά με την κοινωνική διάσταση της αφθονίας και του εφησυχασμού, χωρίς αυτή βέβαιανα είναι η μοναδική εξήγηση του φαινομένου.
Η αντίσταση με τη μορφή της ανορεξίας συνδέεται άρρηκτα με την έννοια της αφθονίας και αποτελεί ουσιαστικά μια έκκληση διαμαρτυρίας για τον τρόπο που ασκείται ο έλεγχος στη ζωή των ανθρώπων. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι δε γίνονται ποτέ απεργίες πείνας σε χώρες και κοινωνίες που οι άνθρωποι συνολικά πεινούν.
Ψυχαναλυτική οπτική
Με μια ψυχαναλυτική ματιά η όλη διαδικασία παραπέμπει στην εικόνα του παιδιού που κλαίει και φωνάζει όταν αντιμετωπίζει κάποια ψυχική δυσκολία και οι γονείς του στο πλαίσιο της κοινωνικής αφθονίας που ζουν, απαντούν στην ψυχική του ανάγκη με μια υλική ανταπόκριση, όπως το γάλα, η πιπίλα ή κάτι άλλοπροκειμένου να του κλείσουν το στόμα και να το καθησυχάσουν χωρίς να εξετάσουν τις συναισθηματικές του ανάγκες.
Έτσι η κοινωνική αυτή απάντηση των γονιών, δημιουργεί στο παιδί την ανάγκη – συνήθεια να τρώει κάθε φορά που έχει συναισθηματικές δυσκολίες, χωρίς αυτό να αντιστοιχεί στην ψυχική του ανάγκη. Επειδή υπάρχει αφθονία στην τροφή, η απάντηση στην ψυχική ανάγκη έρχεται με έναν υλικό ανακουφιστικό τρόπο χωρίς εστίαση στην ουσία του προβλήματος. Στο κοινωνικό αυτό σχήμα η κοινωνική χρήση της τροφής ταυτίζεται με την προσπάθεια καθησυχασμού, έτσι όταν ένα παιδί αρνείται να φάει παρατεταμένα στις περισσότερες περιπτώσεις κάτι θέλει να πει, που διαφορετικά δε θα μπορούσε να το εκφράσει λόγω επιβολής ελέγχου. Συνολικά η ψυχοπαθολογία της ανορεξίας αποτελεί μια προέκταση της κοινωνικής παθολογίας και έχει βαθιές ρίζες στον τρόπο που ασκείται ο έλεγχος στη ζωή των ατόμων.
Ο συμβολισμός της Αντιγόνης
Η ψυχολογία της ανορεξίας είναι ιδιαίτερα περίπλοκη και ξεχωριστή σε κάθε περίπτωση. Περιλαμβάνει βέβαια τις περισσότερες φορές κοινωνικές διαστάσεις και απευθύνεται στο κοινό και τον «αντίπαλο». Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, είναι ίσως η πρώτη ιστορικά περίπτωση ατόμου που επέλεξε να πεθάνει από ανορεξία σε έναν κλειστό τάφο, υποστηρίζοντας τις ηθικές της αξίες,αντιτιθέμενη στους γραπτούς νόμους του κράτους!
Σε μια κοινωνική και πολιτική διάσταση η ανορεξία εκφράζει την αγωνία του ατόμου πάνω σε θέματα ελέγχου, για τον τρόπο που ασκείται και από ποιους.Είναι τρόπος που βρίσκει ο απεργός πείνας να θέσειστην κοινωνία ερωτήματα σχετικά με το τι είναι οι νόμοι, ποιος τους φτιάχνει, σε ποιες αξίες βασίζονται, από ποιους εφαρμόζονται και ποιους προστατεύουν. Η απεργία πείνας ουσιαστικά επαναφέρει το ερώτημα ποιος αποφασίζει για τη ζωή και το θάνατο;
Με τον τρόπο του ο απεργός πείνας καλεί την κοινωνία να μπει σε μια διαδικασία προβληματισμού καιαμφισβήτησης πάντα σε μια διόλου τυχαία χρονική στιγμή. Η ικανότητα ωστόσο της κοινωνίας να ακούει και να εξετάζει το αίτημα του απεργού εξαρτάται από το βαθμού εφησυχασμού της κοινωνίας, την επιλεκτική ακοή της ή την ψυχική της τύφλωση.
*Η Ειρήνη Μεσσήνη είναι Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Ρήγα Φεραίου 111 / Πύργος
Αγίου Δημητρίου 44 / Αθήνα
Τηλ: 6946442653
Email: irinimessini@gmail.com
