«Ο άλλος άνθρωπος με εξατομικεύει
μέσα από την ευθύνη που έχω για αυτόν.»
(J. Derrida, Adieu à Emmanuel Lévinas)
Ζούμε έναν πρωτοφανή πόλεμο απέναντι σε έναν αόρατο και ύπουλο εχθρό, τον κορωνοϊό.
Έναν εισβολέα που ενώ πλήττει την υγεία του ανθρώπου στη βιολογική της διάσταση, εντούτοις απειλεί και την κοινωνική του ύπαρξη στην πιο θεμελιώδη μορφή της δηλαδή στη σχέση της με τον άλλον άνθρωπο. Πρωτίστως όμως θέτει σε δοκιμασία και τις αντιλήψεις που καθόρισαν μέχρι σήμερα την κοινωνική εξέλιξη του σημερινού κόσμου.
Ειδικότερα αναγκάζει τις πολιτισμένες κοινωνίες του καιρού μας να έρθουν για πρώτη φορά αντιμέτωπες με τα φαντάσματα, τις εικόνες και τα ιδανικά που διαμόρφωσαν τα τελευταία πενήντα χρόνια την πολιτισμική τους φυσιογνωμία.
Κυρίως δοκιμάζονται οι αξίες, οι θέσεις και οι αντιλήψεις που επικράτησαν ως αποτέλεσμα της εκρηκτικής απελευθέρωσης του ατόμου σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής: πολιτική απελευθέρωση, σεξουαλική απελευθέρωση, απελευθέρωση των παραγωγικών δυνάμεων, απελευθέρωση των ασυνείδητων ενορμήσεων, όπως χαρακτηριστικά περιγράφει την κατάσταση αυτή ο J. Baudrillard (Η Διαφάνεια του Κακού, 1996).
Η ελευθερία έγινε ο κοινός παρονομαστής κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας μέσα στην κοινωνία. Έτσι αποκτήσαμε την ψευδαίσθηση ότι γίναμε πολίτες ενός κόσμου που δε λογαριάζει πια εθνικά και οικονομικά σύνορα.
Όμως όλα αυτά σήμερα αναπάντεχα σαρώνονται από την δύναμη του εξολοθρευτή ιού. Από μια ασύμμετρη απειλή που καθιστά τον καθένα μας το μοιραίο πεπρωμένο του συνανθρώπου του. Μια απειλή που μετατρέπει την ανθρώπινη επαφή σε μέσο μετάδοσης του ιού και πηγή μόλυνσης για τους άλλους, ώστε να μην υπάρχει πια άλλο μέτρο προφύλαξης από την απομόνωσής τους.
Απέναντι σε αυτές τις σκληρές συνθήκες απολύτως ορθά ο Πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης στο πρόσφατο διάγγελμά του μας καλεί να χτίσουμε μια νέα κοινωνικότητα που πλέον πρέπει βασίζεται στην υπευθυνότητα.
Πράγματι, τώρα που μείναμε μόνοι απέναντι στον εαυτό μας και τις ευθύνες του τίποτα άλλο δεν έχει μεγαλύτερη σημασία από το να σκεφτόμαστε όχι ως υγιείς που προσέχουμε να μη μολυνθούμε αλλά ως άρρωστοι που οφείλουμε να μη μεταδώσουμε στον συνάνθρωπό μας τον φονικό ιό.
Ήρθε δηλαδή η στιγμή να αντιληφθούμε την ευθύνη μας απέναντι στον Άλλον ως ταυτοτικό στοιχείο της ύπαρξής μας και προσδιοριστικό κανόνα της ελευθερίας μας. Περισσότερο από ποτέ καλούμαστε να ενστερνιστούμε το νόημα της διδασκαλίας του Em. Lévinas όταν έκανε λόγο για την ηθική ευθύνη απέναντι στον άλλον άνθρωπο ως «ευθύνη του ομήρου» εννοώντας το χρέος της υποκατάστασης και της θυσίας για τον άλλον.
Με τους όρους αυτούς η παρουσία του άλλου ανθρώπου δεν επιβάλλεται στη ζωή μας ούτε περιορίζει την ελευθερία μας αλλά την καταξιώνει αφού η ευθύνη προηγείται την ελευθερίας. Και για να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια του κορυφαίου αυτού φιλόσοφου: «La responsabilité précède de la liberté».
