Χάνοντας το κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μας και τη γη κάτω από τα πόδια μας

Από τη στεγαστική επισφάλεια στην απόλυτη αστεγία: πώς οι Έλληνες που έζησαν την άνοιξη «του δικού τους σπιτιού» ξαναβρίσκονται στη δεινή θέση να ξοδεύουν το μισό εισόδημα για λίγα τετραγωνικά ενοικιαζόμενης στέγης έως και να επιστρέφουν στο πατρικό και, ακόμα χειρότερα, να ζουν στα παγκάκια και σε απάνθρωπες συνθήκες.

Η στεγαστική ανασφάλεια έχει πολλά πρόσωπα. Δεν αφορά μόνο τους ξεσπιτωμένους πρώην καταληψίες, ούτε μόνον όσους ζουν στον δρόμο. Δεν αφορά μόνον τους πλειστηριασμούς πρώτης κατοικίας, που έχουν επανέλθει δριμύτεροι, ενώ τα κινήματα προσπαθούν να τους ματαιώσουν με κινητοποιήσεις στα συμβολαιογραφικά γραφεία, καταγράφοντας σημαντικές επιτυχίες το τελευταίο διάστημα. Δεν αφορά μόνον όσους επιστρέφουν στο πατρικό τους σπίτι επειδή δεν έχουν να πληρώσουν το νοίκι, ούτε όσους στριμώχνονται σε λιγότερα τετραγωνικά από όσα χωράνε, πάλι για να μειώσουν τα έξοδα.

Η απόλυτη αστεγία είναι ίσως το πιο ακραίο από αυτά. Το όνειρο του να έχω «ένα κεραμίδι πάνω από το κεφάλι μου» τείνει να μετατραπεί σε βραχνά, σε διαρκή βρόχο που μας πνίγει, μετατρέποντάς μας σε είλωτες που δουλεύουν για να εξυπηρετήσουν τις στοιχειώδεις ανάγκες κατοίκησης.

Σύμφωνα με τη Εurostat, οι δύο στους πέντε κατοίκους της Ελλάδας ξοδεύουν πάνω από 40% του εισοδήματός τους για να στεγαστούν, ένα ποσοστό που κατατάσσει την Ελλάδα στην κορυφή των χωρών της Ε.Ε. με την ακριβότερη στέγη, αναλογικά με το εισόδημα των κατοίκων της. Για τους ενοικιαστές τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα, με σχεδόν εννέα στα δέκα νοικοκυριά να δαπανούν ώς και πάνω από το μισό του εισοδήματός τους μόνο και μόνο για να στεγαστούν.

Τη Δευτέρα 7 Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Κατοικίας, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, τα κινήματα για την καθολική πρόσβαση όλων σε αξιοπρεπή στέγαση δεν γιορτάζουν, αλλά διεκδικούν. Δέκα χρόνια μετά το ξέσπασμα της δημοσιονομικής κρίσης, η Ελλάδα μετατρέπεται ξανά σε πειραματόζωο, με το βασικό αυτό ανθρώπινο δικαίωμα να βρίσκεται και πάλι υπό αμφισβήτηση.

Μέτρα για τη στεγαστική κρίση

Όταν απουσιάζει μια συνολική στρατηγική για το δικαίωμα στη στέγη, υπάρχουν μόνο αποσπασματικά μέτρα. Έτσι θα μπορούσαν να συνοψιστούν οι δημόσιες πολιτικές για την κατοικία την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με τις σχετικές μελέτες. «Χωρίς να αναπτύσσεται ένας αυτόνομος τομέας δημόσιας κοινωνικής πολιτικής κατοικίας, την περίοδο της κρίσης και ιδιαίτερα μετά το 2015 είναι σε εξέλιξη μια σειρά από μέτρα και προγράμματα που έχουν στόχο να απαντήσουν σε επείγουσες στεγαστικές ανάγκες τμημάτων του πληθυσμού, ιδιαιτέρως ευάλωτων ομάδων»,

Η οριζόντια προστασία της πρώτης κατοικίας καταργείται το 2014, ενώ ο Νόμος Κατσέλη για τα πτωχευμένα νοικοκυριά (2010) τροποποιείται το 2016, στον αποκαλούμενο «Νόμο Σταθάκη», που σύμφωνα με την τότε κυβέρνηση καλύπτει τους 2 στους 3 δανειολήπτες.

Ως μέτρο αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης ψηφίστηκε το επίδομα ενοικίου τον Μάρτιο του 2015, με εισοδηματικά κριτήρια στα όρια της ακραίας φτώχειας και επίδομα από 70 έως 160 ευρώ τον μήνα.

Αρχές του 2018 θεσμοθετήθηκε το επίδομα στέγασης, ως ένα από τα αντίμετρα στις περικοπές συντάξεων και τη μείωση αφορολογήτου, και άρχισε να εφαρμόζεται έναν χρόνο αργότερα. Μεγάλο κενό αφήνει η κατάργηση του Οργανισμού Εργατικής Κατοικίας, του μοναδικού φορέα άσκησης κοινωνικής στεγαστικής πολιτικής στην Ελλάδα, οι αρμοδιότητες και εκκρεμότητες των προγραμμάτων του οποίου μεταφέρθηκαν στον ΟΑΕΔ.

Στην Ελλάδα, στην περίοδο της μεταπολίτευσης, δεν είχαμε σοβαρά κινήματα στέγης. Ακόμα και οι καταλήψεις στα 1980-90 δεν πρότασσαν το στεγαστικό. Για πρώτη φορά αναπτύχθηκαν μαζικά κινήματα στέγης την περίοδο της οικονομικής κρίσης.

Πριν από την κρίση είχαμε 87% ιδιοκατοίκηση, τώρα 73% – και αυτή είναι η μελλοντική τάση. Το μοντέλο της δεκαετίας του 1960 και του 1970, όπου κάθε οικογένεια αν έκανε τα κουμάντα της σίγουρα κάποια στιγμή θα αποκτούσε σπίτι, έχει κλείσει τον κύκλο του.

Κάποτε το κεφάλαιο ενθάρρυνε την απόκτηση ιδιόκτητης κατοικίας ώστε να κάνει τον λαό «μικρονοικοκυραίους».Τώρα, αυτό το κοινωνικό συμβόλαιο δεν ενδιαφέρει το κεφάλαιο, έχει αλλάξει στρατηγική. Θέλει ανθρώπους με περιορισμένα μέσα, χωρίς ρίζες, ανασφαλείς και ευάλωτους.