Παρόλο που ορισμένα μέσα ενημέρωσης έχουν αρχίσει να αναφέρονται στον νέο κοροναϊό ως «σύγχρονη πανούκλα», η απειλή του COVID-19 παραμένει αμελητέα σε σύγκριση με τα ιστορικά κρούσματα πανώλης. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι θάνατοι που οφείλονται στον κοροναϊό είναι λίγο πάνω από 3.000 παγκοσμίως, ενώ ο Μαύρος Θάνατος στοίχισε τη ζωή στο 30-50% του πληθυσμού της Ευρώπης στα μέσα του 14ου αιώνα. Ωστόσο, η πιο ανησυχητική ομοιότητα μεταξύ των δύο δεν έγκειται στις ίδιες τις ασθένειες αλλά στις κοινωνικές τους συνέπειες.
Από όσο γνωρίζουμε, ο Μαύρος Θάνατος προήλθε από ή κοντά στην Κίνα. Στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και τελικά εισήλθε στην Ευρώπη μέσω εμπορικών οδών από την Ιταλία. Όπως και με τους κοροναϊούς, οι επιδημίες οδήγησαν στην αναγκαστική καραντίνα μολυσμένων νοικοκυριών και στη δημιουργία εξειδικευμένων ομάδων που παρακολουθούσαν και ήλεγχαν τη μετάδοση.
Αλλά η πιο ανησυχητική ομοιότητα μεταξύ των δύο είναι ο τρόπος με τον οποίο το κοινό αντέδρασε. Κατά τη διάρκεια του μαύρου θανάτου τον 14ο αιώνα, οι εβραϊκές κοινότητες φαινόταν ότι είχαν λιγότερα θύματα από τους χριστιανούς γείτονές τους. Πολλοί το είδαν ως απόδειξη ότι οι Εβραίοι σκόπιμα εξάπλωσαν τη νόσο με δηλητηρίαση φρεατίων, ποταμών και πηγών. Ως αποτέλεσμα, οι Εβραίοι σε ολόκληρη την Ευρώπη βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν.
Κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων εστιών στα τέλη του 16ου έως τις αρχές του 17ου αιώνα, ο φόβος αυτός μεταφέρθηκε γρήγορα σε όλους τους ξένους. Για παράδειγμα, μια διακήρυξη που εκδόθηκε κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α, έλεγε ότι ένας ξένος που επιθυμεί να εισέλθει στην πόλη θα μπορούσε να το κάνει μόνο αν είχε ένα «ειδικό πιστοποιητικό» – που συνήθως προοριζόταν για τους πολύ πλούσιους.
Παραπληροφόρηση και «ψευδείς ειδήσεις»
Γνωρίζουμε τώρα ότι η πανούκλα τον 14ο αιώνα μεταδόθηκε στους ανθρώπους από ψύλλους (που παρασιτούσαν σε άρρωστο μαύρο αρουραίο), οι οποίοι έφεραν το βακτήριο Yersinia pestis. Μόλις η νόσος έφτανε στο αναπνευστικό σύστημα, τότε θα μπορούσε να μεταδοθεί από άτομο σε άτομο μέσω του βήχα ή του φτερνίσματος.
Δυστυχώς, εκατοντάδες χρόνια αργότερα, φαίνεται ότι επαναλαμβάνουμε τα ίδια λάθη. Στο σημερινό κλίμα άγχους και φόβου, η παραπληροφόρηση εξαπλώνεται τόσο γρήγορα όσο ο ίδιος ο ιός. Η προέλευση του κοροναϊού έχει πρόσφατα αναφερθεί ως τυχαία διαρροή ενός βιο-όπλου που δημιουργήθηκε από την κινεζική κυβέρνηση. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν συνδυάσει τον ιό με το δίκτυο 5G, με ένα δημοφιλές γκρουπ στο Facebook να υποστηρίζει ότι ο ιός είναι ένα «κάλυμμα» για ασθένειες που οφείλονται στο 5G. Πολλά μέσα μαζικής ενημέρωσης συνεχίζουν επίσης να υπερβάλλουν σχετικά με τα ποσοστά θνησιμότητας, ενώ έχει υπάρξει και σχολιαστής που ισχυρίστηκε ότι ο αριθμός των νεκρών έχει ξεπεράσει τις 100.000.
Εκτός από τον κορονοϊό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει να αντιμετωπίσει και την ραγδαία επιδημία παραπληροφόρησης, που βρίσκει πρόσφορο έδαφος μεταξύ των ομάδων που είναι ήδη προκατειλημμένοι έναντι των ασιατικών κοινοτήτων. Επομένως, θα ήταν λάθος να υποθέσουμε ότι οι επιδημίες προκαλούν ρατσιστικές και ξενόφοβες αντιδράσεις. Οι εντάσεις υπήρξαν μεταξύ των εβραϊκών και χριστιανικών κοινοτήτων πολύ πριν από την εκδήλωση του Μαύρου Θανάτου και το «αντι-κινεζικό αίσθημα» υπήρχε πολύ πριν από την εμφάνιση του κοροναϊού. Ο κοροναϊός απλώς ενήργησε ως καταλύτης για την εξάπλωση των υφιστάμενων ρατσιστικών και ξενοφοβικών πεποιθήσεων.
Αλλά αν το ιστορικό των επιδημικών ασθενειών μας έχει διδάξει κάτι, είναι ότι πρέπει να αντισταθούμε στην επιθυμία να ερμηνεύσουμε την ασθένεια μέσα σε ένα ηθικό πλαίσιο. Η φαινομενικά ενστικτώδης επιθυμία μας για αποδιοπομπαίο τράγο αναπόφευκτα δημιουργεί μια επιδημία παραπληροφόρησης πιο ισχυρή από τον ίδιο τον ιό. Καθώς ο κοροναϊός συνεχίζει να εξαπλώνεται, τα διδάγματα από το παρελθόν παραμένουν ένα σημαντικό εργαλείο για την πρόληψη περαιτέρω ρατσιστικών και ξενόφοβων επιθέσεων.
