Όταν μιλάμε για σπουδές, σχεδόν πάντα το μυαλό πάει στο ατομικό όφελος: καλύτερες επαγγελματικές ευκαιρίες, σταθερό εισόδημα, πιθανώς και μια πιο “σίγουρη” ζωή.

Ωστόσο, η εκπαίδευση δεν είναι ποτέ μια αμιγώς προσωπική υπόθεση. Κάθε πτυχίο, κάθε γνώση που αποκτά ένας άνθρωπος, έχει αντίκτυπο που ξεπερνά τα όρια του βιογραφικού του και απλώνεται στην τοπική κοινωνία όπου ζει και δραστηριοποιείται.

1.  Οικονομική ώθηση στην κοινότητα

Η γνώση παράγει αξία – και αυτή η αξία επιστρέφει στην αγορά. Όταν ένας νέος, αντί να φύγει στο εξωτερικό, επιλέγει να συνεχίσει τις σπουδές του με Medcollege μεταπτυχιακά στην Ελλάδα ή ακόμα-ακόμα και να εργαστεί στην πόλη του, συνεισφέρει άμεσα στην τοπική οικονομία: καταναλώνει προϊόντα και υπηρεσίες, πληρώνει φόρους, στηρίζει μικρές επιχειρήσεις.

Παλαιότερη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Springer εξέτασε τη σχέση μεταξύ των επιπέδων τυπικής εκπαίδευσης και της περιφερειακής οικονομικής ανάπτυξης στην Ελλάδα κατά την περίοδο 1995-2012. Τι αποκάλυψε;

  • Μακροπρόθεσμα, η δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση είχαν θετική επίδραση στο ΑΕΠ των περιφερειών που αναλύθηκαν, ενώ η πρωτοβάθμια εκπαίδευση είχε αρνητική επίδραση.
  • Στις χαμηλού εισοδήματος περιοχές, η δευτεροβάθμια εκπαίδευση είχε πιο σημαντική επίδραση στο ΑΕΠ σε σχέση με την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
  • Στις υψηλού εισοδήματος περιοχές, η τριτοβάθμια εκπαίδευση συνέβαλε περισσότερο στην αύξηση του ΑΕΠ σε σχέση με τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Αυτό δείχνει πως το ζητούμενο δεν είναι μόνο να φτάσουν οι άνθρωποι κάποια βασικά επίπεδα εκπαίδευσης, αλλά να ενισχυθεί η διάσταση της ειδίκευσης, της δημιουργικότητας, της εφαρμογής των γνώσεων. Γιατί όταν μιλάμε για πτυχιούχους σε τομείς όπως η τεχνολογία, η μηχανική ή η διοίκηση επιχειρήσεων, τότε η συμβολή δεν είναι μόνο καταναλωτική αλλά και παραγωγική.

Με άλλα λόγια, όταν η κοινότητα έχει περισσότερους μορφωμένους ανθρώπους, υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να κυκλοφορήσουν χρήματα μέσα από κατανάλωση, φορολογία, επιχειρηματικές προσπάθειες. Οι άνθρωποι με σπουδές συχνά δημιουργούν ή συμμετέχουν σε μικρές επιχειρήσεις, και αυτές οι επιχειρήσεις, έστω και αν δεν γίνουν μεγάλες, δίνουν με τη σειρά τους απασχόληση και σε άλλους και κρατούν ζωντανή την πόλη ή το χωριό.

2.  Πέρα από τα νούμερα: ποιότητα ζωής, γνώση, κοινότητα

Όπως αναφέρεται στην έκθεση Education at a Glance 2025 του ΟΟΣΑ, για τον ελληνικό νεανικό πληθυσμό (ηλικίας 25 έως 34) το ποσοστό ανεργίας μεταξύ αυτών που δεν έχουν ολοκληρώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι περίπου 24,2 %, ενώ για όσους έχουν απολυτήριο ή κάποιον τίτλο πανεπιστημιακού επιπέδου μειώνεται σημαντικά. Το κέρδος, όμως, δεν είναι μόνο οικονομικό.

Ένα μορφωμένο περιβάλλον, δηλαδή μια κοινωνία όπου πολλοί άνθρωποι έχουν αξιόλογη εκπαίδευση, λειτουργεί σαν πυξίδα για τη γενικότερη ποιότητα ζωής.

Δες μερικά παραδείγματα:

  • Έχεις καλύτερες υγειονομικές υπηρεσίες, πιο έμπειρους επαγγελματίες υγείας, πιο ενημερωμένους πολίτες που παίρνουν καλύτερες αποφάσεις (διατροφή, προληπτικές εξετάσεις κ.ά.).
  • Ένα υψηλότερο μορφωτικό επίπεδο συνεπάγεται περισσότερη συμμετοχή στα κοινά, όχι μόνο μέσω της ψήφου, αλλά με συμμετοχές σε δράσεις και αντιδράσεις, σχόλια, καινοτομίες.
  • Ο πολιτισμός, έστω και χωρίς μεγάλες επενδύσεις, ανθίζει: βιβλιοθήκες, εκδηλώσεις, εργαστήρια, όλα αυτά τροφοδοτούνται από ανθρώπους που εκπαιδεύτηκαν, διάβασαν, ψάχτηκαν.

3.  Ιδέες και σκέψεις για δράση

Κι εδώ μπαίνουν οι δύσκολες ερωτήσεις για να σκεφτούμε τι χρειάζεται να διορθωθεί ώστε η εκπαίδευση να μη μένει κάτι “θεωρητικό”.

  • Είναι απαραίτητο να σχεδιάζεται η εκπαίδευση με γνώμονα τις πραγματικές ανάγκες της τοπικής κοινωνίας: τι επιχειρήσεις υπάρχουν, τι ανάγκες έχει η γεωργία, ο τουρισμός, η τεχνολογία σε αυτή την περιοχή;
  • Να ενισχυθούν τα δίκτυα μεταξύ πανεπιστημίων/ΤΕΙ και τοπικών επιχειρήσεων, ώστε η πρακτική άσκηση, τα εργαστήρια, η έρευνα να μην είναι “ξεκομμένα” αλλά να συνδέουν τον αποφοίτο και την αγορά.
  • Να δοθούν κίνητρα για επιστροφή / παραμονή μορφωμένων νέων στην περιφέρεια: οικονομικά, υποδομές, ευκαιρίες εργασίας (π.χ. στέγη, ψηφιακή συνδεσιμότητα).
  • Να βελτιωθεί η εκπαίδευση σε μη αστικές περιοχές με καλύτερα μέσα, πρόσβαση σε ψηφιακούς πόρους, ενίσχυση επιμορφωτών και καθηγητών.

Σε τελική ανάλυση, η εκπαίδευση είναι πράγματι επένδυση. Και, όπως συμβαίνει και με κάθε άλλη επένδυση, αν δεν υπάρχει συνολική στρατηγική, αν δεν υπάρχει φροντίδα για το πώς θα αξιοποιηθούν οι γνώσεις, κινδυνεύει να μείνει θεωρητική. Κι αυτό δεν είναι μόνο ατομικό πρόβλημα αλλά κοινωνικό.

Δεν αρκεί να μιλήσεις για “σπουδές”, αλλά για “σπουδές που συνδέουν”, “σπουδές που ενισχύουν”, “σπουδές που ανατρέπουν το τοπικό αδιέξοδο”.

Αν καταφέρουμε κάθε μορφωμένος να μην είναι απλώς ένας “κάτοχος τίτλου”, αλλά ένας ενεργός πολίτης, ένας δημιουργικός συντελεστής στην κοινότητά του, τότε πράγματι η εκπαίδευση γίνεται κοινό κεφάλαιο.