Οκτώ εκλογικές αναμετρήσεις, επτά πρωθυπουργοί, δέκα κοινοβουλευτικά κόμματα. Η ακτινογραφία της περιόδου 2009 – 2019 και πώς άλλαξε ο πολιτικός χάρτης.

Η δεκαετία της ελληνικής κρίσης δεν είχε οδυνηρές επιπτώσεις μόνο στο εισόδημα και το βιοτικό επίπεδο των πολιτών. Μετά τη χρεοκοπία της χώρας, το 2009, και την υπαγωγή της σε διεθνή οικονομικό έλεγχο τον Μάιο του 2010, οι τεκτονικές δονήσεις της κρίσης συντάραξαν σύσσωμο το πολιτικό σύστημα.

Η Ελλάδα άλλαξε επτά πρωθυπουργούς, εκ των οποίων τέσσερις εκλεγμένοι (Κώστας Καραμανλής, Γιώργος Παπανδρέου, Αντώνης Σαμαράς, Αλέξης Τσίπρας), ένας εξωκοινοβουλευτικός (Λουκάς Παπαδήμος) και δύο υπηρεσιακοί (Παναγιώτης Πικραμμένος και Βασιλική Θάνου).

Υστερα από οκτώ εκλογικές αναμετρήσεις, συνολικά δέκα κόμματα είτε παρέμειναν (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΚΕ) είτε πέρασαν από την ελληνική Βουλή (ΛΑΟΣ, ΑΝ.ΕΛΛ., ΔΗΜΑΡ, Ποτάμι, Ενωση Κεντρώων, Χρυσή Αυγή).

Εξι εξ αυτών συμμετείχαν σε κυβερνήσεις συνεργασίας (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΔΗΜΑΡ, ΛΑΟΣ, ΑΝ.ΕΛΛ.).

Εν όψει των πρώτων «μεταμνημονιακών» εκλογών της 7ης Ιουλίου 2019, δηλαδή των πρώτων εκλογών με λίγο πιο χαλαρή τη θηλιά της οικονομικής εποπτείας, παρουσιάζει ενδιαφέρον μια ανασκόπηση του πολιτικού big bang της τελευταίας δεκαετίας.

Τη χρονιά του δημοσιονομικού εκτροχιασμού (2009), οι ευρωπαϊκές και βουλευτικές εκλογές ήταν ουσιαστικά οι τελευταίες του παραδοσιακού δικομματισμού της Μεταπολίτευσης (Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ). Παράλληλα, ήταν και οι τελευταίες εκλογές που κέρδισε το άλλοτε κραταιό κίνημα που ίδρυσε ο Ανδρέας Παπανδρέου, πριν περιοριστεί σε δευτερεύοντα ή συμπληρωματικό ρόλο.

Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ

Η συνέχεια ανέδειξε τον ΣΥΡΙΖΑ ως το πολιτικό σχήμα που κυριαρχεί στον χώρο μεταξύ Κέντρου και Αριστεράς. Το άλλοτε μικρό κόμμα της Αριστεράς, υπό την ηγεσία του Αλέξη Τσίπρα και ξεκινώντας από ένα ταπεινό 4,7%, κατάφερε να εκτοπίσει το ΠΑΣΟΚ και να εκλεγεί το 2015 πρώτο κόμμα, κατακτώντας για πρώτη φορά στην ιστορία του την κυβερνητική εξουσία.

Αναμφισβήτητα, ως ο μεγάλος πολιτικά κερδισμένος από την κρίση, ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε την πρώτη έκπληξη στις διπλές εκλογές του 2012, όταν η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ σε ποσοστά 12%-13% και η αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης, τον Μάιο, ώθησε το –αντιμνημονιακό τότε– κόμμα αρχικά στο 16% και ένα μήνα αργότερα στο 27%, βάζοντας υποθήκη για τη συνέχεια. Η νίκη στις ευρωεκλογές του 2014 ήταν ο προάγγελος της επικράτησης στις βουλευτικές εκλογές που ήρθαν νωρίτερα, τον Γενάρη του 2015, λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου Δημοκρατίας.

Ακόμη και η καθαρή ήττα στις πρόσφατες ευρωεκλογές του 2019 δεν δείχνει να απειλεί την παγίωσή του ως του βασικού κόμματος του αντιδεξιού πόλου στην Ελλάδα.

Και αυτό παρά τις δύο σημαντικές διασπάσεις που βίωσε στην πρόσφατη ιστορία του. Η πρώτη, με την αποχώρηση της ανανεωτικής πτέρυγας του Φώτη Κουβέλη, το 2010, που οδήγησε στη δημιουργία της Δημοκρατικής Αριστεράς, καταγγέλλοντας τη ροπή προς τον «αριστερίστικο λαϊκισμό» τού τότε ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ. Η δεύτερη, με την αποχώρηση της –κομματικά ισχυρότερης– Αριστερής Πλατφόρμας του Παναγιώτη Λαφαζάνη, μετά τον μνημονιακό συμβιβασμό του 2015, που οδήγησε στη δημιουργία της Λαϊκής Ενότητας. Η ΛΑ.Ε. έχασε για λίγο την είσοδο στη Βουλή τον Σεπτέμβριο του 2015, ωστόσο στις πρόσφατες εκλογές συνετρίβη με 0,5%.

Η πτώση του ΠΑΣΟΚ

Στον αντίποδα, το άλλοτε κραταιό ΠΑΣΟΚ βρίσκεται, την τελευταία πενταετία, καθηλωμένο σε μονοψήφια ποσοστά. Το σχεδόν 44% του 2009 μετατράπηκε επί ηγεσίας Ευάγγελου Βενιζέλου σε 12-13% το 2012 και από εκεί σε 8% το 2014 και σε μόλις 4,6% τον Γενάρη του 2015, λόγω και της διάσπασης από το Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών του Γιώργου Παπανδρέου, που δεν κατάφερε να μπει στη Βουλή.

Η εκλογή της Φώφης Γεννηματά, το 2015, έβαλε φρένο στη συνεχώς πτωτική πορεία και η σύμπραξη με τη ΔΗΜΑΡ έφερε το σχήμα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης στο 6,3% στις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015. Η δημιουργία του Κινήματος Αλλαγής με κορμό το ΠΑΣΟΚ και συνιστώσες τη ΔΗΜΑΡ, το Ποτάμι, το ΚΙΔΗΣΟ κ.λπ. δεν μακροημέρευσε ως πολυκομματικό σχήμα, καθώς επισήμως ΔΗΜΑΡ και Ποτάμι αποχώρησαν, σε αντίθεση με αρκετά στελέχη τους που παρέμειναν.

Παρ’ όλα αυτά, το ΚΙΝ.ΑΛΛ. πέτυχε να λάβει την τρίτη θέση στις πρόσφατες ευρωεκλογές, με ποσοστό 7,7%. Ικανοποιητικό εκ πρώτης όψεως, αλλά πολύ μακριά από το ένδοξο παρελθόν του.

Οι κοινές πορείες των ΔΗΜΑΡ – Ποταμιού

Στον χώρο της Κεντροαριστεράς, την περίοδο της κρίσης, έκαναν την εμφάνισή τους δύο άλλα σχήματα που έπαιξαν ρόλο για ένα διάστημα, αλλά δεν είχαν συνέχεια.

Το πρώτο ήταν η ΔΗΜΑΡ, η οποία με πυρήνα τους ανανεωτικούς του ΣΥΝ συμμάχησε με αρκετά στελέχη προερχόμενα από το ΠΑΣΟΚ και με ψηφοφόρους κατά κύριο λόγο από τον εκσυγχρονιστικό χώρο και το προοδευτικό Κέντρο.

Η ΔΗΜΑΡ, με ποσοστό περί το 6%, πέτυχε το 2012 να λανσαριστεί ως το αριστερό κόμμα που θα αναλάμβανε κυβερνητικές ευθύνες, αλλά με σειρά λάθος επιλογών οδηγήθηκε στον εκλογικό αφανισμό. Δίστασε να μπει ως κρίσιμος εταίρος τον Μάιο του 2012 σε κυβέρνηση Ν.Δ. – ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ και το έκανε τον Ιούνιο, παρ’ όλο που ήταν αριθμητικά περιττή. Συμμετείχε με εξωκοινοβουλευτικούς υπουργούς στην κυβέρνηση αλλά με κανονική «ποσόστωση» στην πελατειακή μοιρασιά κρατικών αξιωμάτων με τα άλλα δύο κόμματα, το περίφημο «4-2-1».

Αποχώρησε από την κυβέρνηση Σαμαρά, με αφορμή το πραξικοπηματικό «μαύρο» στην ΕΡΤ το 2013, στις ευρωεκλογές του 2014 έπεσε στο 1,2% και στις εθνικές του Ιανουαρίου 2015 έφτασε το 0,48%. Εκτοτε, μια μικρή μερίδα στελεχών, που παραμένουν γύρω από τον Θανάση Θεοχαρόπουλο, συνεργάζεται είτε με το ΠΑΣΟΚ (2015-2018) είτε με τον ΣΥΡΙΖΑ (2019-), στον οποίο έχει ουσιαστικά επιστρέψει εδώ και χρόνια ακόμη και ο ιδρυτής της ΔΗΜΑΡ, Φώτης Κουβέλης.

Κοινά σημεία με την πορεία της ΔΗΜΑΡ εμφανίζει και το Ποτάμι του Σταύρου Θεοδωράκη. Ο δημοφιλής δημοσιογράφος ίδρυσε κόμμα τον Φεβρουάριο του 2014, καλύπτοντας τον χώρο στο προοδευτικό Κέντρο που δεν μπορούσαν να εκφράσουν τότε ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ και η εξαερωμένη ΔΗΜΑΡ.

Το Ποτάμι ουσιαστικά απορρόφησε στελέχη της ΔΗΜΑΡ, του εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ και της φιλελεύθερης Κεντροδεξιάς και πέτυχε ποσοστά άνω του 6% στις ευρωεκλογές του 2014 και στις εθνικές του Ιανουαρίου 2015. Η απόρριψή του ως ενδεχόμενου κυβερνητικού εταίρου από τον ΣΥΡΙΖΑ και οι παλινωδίες στη στρατηγική του (φλερτ με τον ΣΥΡΙΖΑ, κατόπιν με τη Ν.Δ., συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ και τελική μοναχική πορεία) το οδήγησαν, από το 4% του Σεπτεμβρίου του 2015, στο 1,5% των πρόσφατων ευρωεκλογών και την απόφαση να μη μετάσχει στις κάλπες του Ιουλίου.

Μετά την πολυδιάσπαση της τελευταίας δεκαετίας, η μεταμνημονιακή πολιτική περίοδος ξεκινά πλέον με δύο κόμματα στον ευρύτερο χώρο της Κεντροαριστεράς: τον ισχυρότερο ΣΥΡΙΖΑ και το μικρότερο Κίνημα Αλλαγής / ΠΑΣΟΚ.

Η Ν.Δ. που άντεξε

Στη λεγόμενη δεξιά πολυκατοικία, η κατάσταση είναι διαφορετική σε σχέση με τις σαρωτικές ανακατατάξεις στην Κεντροαριστερά. Η Νέα Δημοκρατία, το ένα από τα δύο κόμματα του παραδοσιακού δικομματισμού της Μεταπολίτευσης, είδε να μειώνεται η απήχησή της, αλλά, σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ, άντεξε και παρέμεινε κόμμα που διεκδικεί με αξιώσεις εκ νέου τη διακυβέρνηση της χώρας.

Παραδίδοντας την Ελλάδα ουσιαστικά χρεοκοπημένη το 2009, ο Κώστας Καραμανλής αποχώρησε από την ηγεσία, την οποία ανέλαβε -κατόπιν ανατροπής των προγνωστικών- ο Αντώνης Σαμαράς κόντρα στην Ντόρα Μπακογιάννη.

Παρά την πρώτη αντιμνημονιακή διετία, η Ν.Δ. υπό την ηγεσία του συνέπραξε με το ΠΑΣΟΚ και το ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση Παπαδήμου (11/2011-5/2012) για το δεύτερο μνημόνιο. Στη συνέχεια, την ανέτρεψε προκαλώντας εκλογές τον Μάιο του 2012 και οδηγώντας το κόμμα του στο χαμηλότερο ποσοστό της ιστορίας του (18,8%). Οι συσχετισμοί τον ευνόησαν και στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου έγινε πρωθυπουργός με 30%, συμπράττοντας με το ΠΑΣΟΚ του Ευ. Βενιζέλου και τη ΔΗΜΑΡ του Φ. Κουβέλη.

Υστερα από 2,5 χρόνια, η Ν.Δ. έχασε εκ νέου στις εκλογές από τον επελαύνοντα τότε ΣΥΡΙΖΑ. Με ένα μεταβατικό διάστημα υπό τον Βαγγέλη Μεϊμαράκη και μια περιπετειώδη και απρόοπτη εκλογή ηγεσίας από τη βάση, τα ηνία ανέλαβε ο Κυριάκος Μητσοτάκης από τις αρχές του 2016. Στην πρώτη του δοκιμασία ως αρχηγού στις πρόσφατες ευρωεκλογές πήρε ποσοστό 33%, με διαφορά περίπου δέκα μονάδων από τον δεύτερο ΣΥΡΙΖΑ.

Η εξέλιξη της Ακροδεξιάς

Παρά το γεγονός ότι η Ν.Δ. είναι το βασικό κόμμα του συντηρητικού χώρου, δεν σημαίνει ότι δεν ευδοκίμησαν, έστω και για λίγο, μικρότερα κόμματα, κατά κύριο λόγο στα δεξιά της Ν.Δ.

Η κρίση εξαέρωσε το βασικό κόμμα της Ακροδεξιάς που προϋπήρχε, δηλαδή το ΛΑΟΣ του Γιώργου Καρατζαφέρη, τα βασικότερα στελέχη του οποίου κατέληξαν στη Ν.Δ. επί Αντώνη Σαμαρά.

Η εκλογική συμπίεση του ΛΑΟΣ μαζί με τον μνημονιακό συμβιβασμό από τη συμμετοχή του στην κυβέρνηση Παπαδήμου, ώθησαν τους ψηφοφόρους του χώρου αυτού σε ένα κόμμα που ξεκίνησε το 2012 ως αντιμνημονιακή διάσπαση της Ν.Δ.: τους Ανεξάρτητους Ελληνες του Πάνου Καμμένου.

Οι ΑΝ.ΕΛΛ. ενισχύθηκαν με στελέχη της Ακροδεξιάς, ακόμη και του πατριωτικού ΠΑΣΟΚ, και πέτυχαν σε πέντε διαφορετικές εκλογικές αναμετρήσεις να πάρουν ποσοστό από 10% ώς 3%. Ασκησαν αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Σαμαρά και τον Ιανουάριο του 2015 συνέπραξαν με τον ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση. Τελικά, το κόμμα διαλύθηκε την περίοδο 2018-2019 μετά την έξοδο από τα μνημόνια και την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών για τη λύση του Μακεδονικού.

Σημάδια εκλογικής κάμψης εμφάνισε για πρώτη φορά στις ευρωεκλογές του Μαΐου η νεοναζιστική Χρυσή Αυγή, η οποία από το 2012 είχε σταθερά ποσοστά από 6 έως 9%.

Πέρα από τη δικαστική εξέλιξη της υπόδικης οργάνωσης, καταλυτικό ρόλο έπαιξε και η εμφάνιση (4,2%) της Ελληνικής Λύσης του Κυριάκου Βελόπουλου, ενός φιλορωσικού εθνικιστικού κόμματος με αρχηγό ένα πρώην στέλεχος του ΛΑΟΣ.

Αν και δεν εντάσσεται στην Ακροδεξιά, φαίνεται να κλείνει τον κύκλο της και η Ενωση Κεντρώων του Βασίλη Λεβέντη. Το κόμμα κατάφερε, το 2015, να μπει οριακά στη Βουλή, υιοθέτησε μια εθνικοπατριωτική συντηρητική ρητορική, συντάχθηκε ανοιχτά με την Εκκλησία, αλλά τελικά στις πρόσφατες εκλογές δεν κατάφερε να ξεπεράσει το 1,5%.

Το στάσιμο ΚΚΕ και οι Οικολόγοι

Ξεχωριστή περίπτωση αποτελεί το ΚΚΕ, η δύναμη του οποίου μειώθηκε τη δεκαετία των μνημονίων και τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σταθερά σε ποσοστά περί το 5%, σε αντίθεση με το 8% προ κρίσης. Το χαμηλότερο ποσοστό του το κατέγραψε στις κάλπες του Ιουνίου του 2012, όπου έπεσε στο 4,5%, καθώς η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ συμπαρέσυρε ένα ποσοστό των ψηφοφόρων του.

Σε αντίθεση με πολλές χώρες της Ευρώπης στην Ελλάδα δεν ευδοκίμησε και ένα καθαρόαιμο «πράσινο» κόμμα. Οι Οικολόγοι Πράσινοι φλέρταραν αρκετές φορές με το 3%, ωστόσο από το 2012 και έπειτα από πολλαπλές διασπάσεις συρρικνώθηκαν εκλογικά και συνεργάζονται, τα τελευταία χρόνια, με τον ΣΥΡΙΖΑ.