*Με αφορμή τη παγκόσμια ημέρα για την τηλεόραση

Αυτές τις μέρες –περίπου δυόμισι χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα του– κυκλοφόρησε στην Ιταλία το βιβλίο του Ουμπέρτο Εκο «Sullatelevisione»

Ο τόμος αυτός συγκεντρώνει όλα όσα έγραψε ο Εκο –από το 1956 ώς το 2015– για την τηλεόραση, τους κώδικές της, τις πολιτισμικές, αισθητικές, ηθικές και πολιτικές συνέπειες των μορφών επικοινωνίας που αυτή καθιερώνει.

Το ακόλουθο κείμενο του Εκο είναι απόσπασμα άρθρου που είχε γράψει το 1978 και περιέχεται σε αυτό το βιβλίο

Πριν από οκτώ ή εννιά χρόνια, όταν η κόρη μου άρχιζε να βλέπει τον κόσμο από το παράθυρο μιας τηλεοπτικής οθόνης (οθόνης που στην Ιταλία ορίστηκε σαν «ένα ανοιχτό παράθυρο σε έναν κλειστό κόσμο»), την είδα μια φορά να παρακολουθεί με θρησκευτική ευλάβεια μια διαφήμιση, η οποία, αν θυμάμαι καλά, υποστήριζε ότι ένα ορισμένο προϊόν ήταν το καλύτερο στον κόσμο, ικανό να ικανοποιεί κάθε ανάγκη.

Θορυβημένος στο εκπαιδευτικό μέτωπο, προσπάθησα να της μάθω ότι δεν ήταν αλήθεια και, για να απλοποιήσω τα επιχειρήματά μου, την πληροφόρησα ότι οι διαφημίσεις συνήθως ψεύδονται. Κατάλαβε ότι δεν έπρεπε να εμπιστεύεται την τηλεόραση (στον βαθμό που, για οιδιπόδειους λόγους, έκανε το παν για να εμπιστεύεται εμένα). Δυο μέρες αργότερα, έβλεπε τις ειδήσεις, που την πληροφορούσαν για το γεγονός ότι δεν θα ήταν συνετό οι οδηγοί να κατευθυνθούν προς τους αυτοκινητοδρόμους του Βορρά εξαιτίας του χιονιού (μια πληροφορία που ικανοποιούσε τις βαθύτερες επιθυμίες μου, δεδομένου ότι προσπαθούσα απεγνωσμένα να μείνω στο σπίτι για το Σαββατοκύριακο).

Όταν το επιβεβαίωσα, με κατακεραύνωσε με ένα καχύποπτο βλέμμα, ρωτώντας με πώς εμπιστευόμουν την τηλεόραση, αφού πριν από δυο μέρες τής είχα πει ότι έλεγε ψέματα. Υποχρεώθηκα να αρχίσω μια πολύ περίπλοκη πραγματεία περί επαγωγικής λογικής, περί κανόνα των φυσικών γλωσσών και θεωρίας των ειδών, με σκοπό να την πείσω ότι άλλοτε η τηλεόραση ψεύδεται και άλλοτε λέει την αλήθεια.

Μόνον ο ψυχίατρος, στον οποίο η κόρη μου πιθανότατα θα απευθυνθεί όταν φτάσει στην ηλικία του λόγου, θα είναι σε θέση να διαπιστώσει τις σοβαρές βλάβες που η παιδαγωγική μου παρέμβαση προκάλεσε στο μυαλό της ή στο ασυνείδητό της.

Αυτό όμως είναι μια άλλη ιστορία. Το γεγονός που ανακάλυψε ακριβώς σε εκείνη την περίσταση είναι ότι, αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε την τηλεόραση για να μάθουμε κάτι σε κάποιον, χρειάζεται πρώτα να μάθουμε πώς χρησιμοποιείται η τηλεόραση. Από αυτήν την άποψη, η τηλεόραση δεν είναι διαφορετική από ένα βιβλίο.

Τα βιβλία μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να διδάξουν, αλλά πρώτα πρέπει να εξηγήσουμε πώς λειτουργούν τουλάχιστον το αλφάβητο και οι λέξεις, έπειτα τα επίπεδα αξιοπιστίας, η αναστολή της δυσπιστίας, η διαφορά ανάμεσα σε ένα μυθιστόρημα και σε ένα βιβλίο Ιστορίας κ.ο.κ. Νομίζω ότι τα προβλήματα που συνδέονται με την εκπαιδευτική χρήση της τηλεόρασης είναι τα ίδια με εκείνα που συνδέονται με τις υποτιθέμενες αρνητικές επιπτώσεις της.

Μπορεί η τηλεόραση, όπως και τα άλλα μέσα επικοινωνίας, να διαφθείρει τους αθώους, αλλά το κάνει αναμφίβολα με έναν τρόπο που δεν έχουν προβλέψει πολλοί εκπαιδευτές (ή πολλοί διαφθορείς).