Άρθρο του Αλκιβιάδη Κωνσταντόπουλου
ΚΕΝΤΡΟ ΕΞΥΠΗΡΕΤΗΣΗΣ ΑΓΡΟΤΩΝ ΠΥΡΓΟΥ
Ο διαχρονικός και βασικός στόχος κάθε κλάδου είναι η συνεχής βελτίωση της ποιότητας και της ποσότητας των προϊόντων ή των υπηρεσιών που παράγει και η αύξηση του οικονομικού αποτελέσματος.
Έτσι και η γεωργία, για να εξελιχθεί προς όφελος τόσο των παραγωγών όσο και των καταναλωτών, πρέπει να αξιοποιεί συνεχώς όλα τα τεχνολογικά εργαλεία και τις διαθέσιμες πληροφορίες για την καλλιέργεια, τα μέσα παραγωγής και το περιβάλλον, με στόχο την βέλτιστη ποιότητα των προϊόντων με την χρήση των ελάχιστων δυνατών πόρων. Μείωση του κόστους παραγωγής, αλλά και μείωση των όποιων επιπτώσεων στην υγεία και το Περιβάλλον.
Τα τελευταία χρόνια και στην Ελλάδα γίνεται λόγος για την “Ευφυή Γεωργία” και αν για μερικούς ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία ή έστω ότι θα μπορεί να εφαρμοστεί μετά από μερικές δεκαετίες, η πραγματικότητα είναι ότι σήμερα υπάρχει η τεχνολογία που χρειάζεται για να υλοποιηθεί.
Η Ευφυής Γεωργία είναι στην ουσία μια νέα προσέγγιση στην διαχείρηση της καλλιέργειας σε τρεις βασικούς τομείς, την Φυτοπροστασία, την Άρδευση και την Λίπανση. Πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη και την εφαρμογή της είναι η λειτουργία ενός δικτύου τηλεμετρικών σταθμών που θα καταγράφουν τα περιβαλλοντικά δεδομένα (π.χ. θερμοκρασία, σχετική υγρασία, βροχόπτωση, ηλιακή ακτινοβολία, ταχύτητα ανέμου κ.ά.) και μαζί με δεδομένα από τις εδαφολογικές αναλύσεις αντιπροσωπευτικών δειγμάτων και με πληροφορίες για το είδος της καλλιέργειας, την ποικιλία, την ηλικία κλπ θα τροφοδοτούν καλλιεργητικά μοντέλα. Τα μοντέλα αυτά θα εξελίσσονται και θα δίνουν εξατομικευμένες πληροφορίες για μια περιοχή ή ακόμα και για ένα αγροτεμάχιο, προτείνοντας την κατάλληλη συμβουλή.
Η Ευφυής Φυτοπροστασία θα αξιοποιούσε τα πιο πάνω δεδομένα για να εκδώσει μια Γεωργική Προειδοποίηση όταν οι συνθήκες ευνοούν την εκδήλωση μια ασθένειας, να ενημερώσει άμεσα με ηλεκτρονικά μηνύματα (email, SMS) τους Γεωπόνους και τους παραγωγούς μια περιοχής για να εφαρμόσουν τους ενδεδειγμένους ψεκασμούς. Έτσι θα έχουμε μείωση των φυτοπροστατευτικών σκευασμάτων άρα και μείωση του κόστους, προστασία της καλλιέργειας όταν την χρειάζεται και δεν επιβαρύνουμε το περιβάλλον. Σύμφωνα με μετρήσεις που έγιναν, δύο στους τρεις ψεκασμούς μιας καλλιεργητικής περιόδου μπορεί να είναι περιττοί ή λανθασμένοι.
Η Ευφυής Άρδευση θα υπολογίζει τις υδατικές ανάγκες της καλλιέργειας και θα συμβουλεύει τον παραγωγό για την χρονική στιγμή και την ποσότητα νερού που απαιτείται, η ενημέρωση δε, θα είναι άμεση με ηλεκτρονικά μηνύματα, ώστε να μην υποστεί η καλλιέργεια υδατική καταπόνηση και να έχει την βέλτιστη απόδοση. Είναι αυτονόητη η σημασία της εξοικονόμησης του νερού τόσο από οικονομική άποψη όσο και από περιβαλλοντική. Οι μετρήσεις λένε ότι η μείωση του νερού που χρησιμοποιούμε μπορεί να φτάσει στο 43%!
Τέλος η Ευφυής Λίπανση υπολογίζει τις ακριβείς ανάγκες κάθε καλλιέργειας σε κάθε χωράφι, σύμφωνα με τις στοχευμένες εδαφολογικές αναλύσεις και παρέχει στον γεωπόνο τις πληροφορίες που χρειάζεται για να καθοδηγήσει τον παραγωγό για την δόση, την χρονική φάση και το είδος λιπασμάτων που χρειάζεται να προσθέσει στην καλλιέργεια. Η μείωση των λιπασμάτων θα μπορούσε σε κάποιες περιπτώσεις να φτάσει και το 60%.
Η Ευφυής Γεωργία λοιπόν σκοπεύει να διευκολύνει τον παραγωγό στην λήψη των κατάλληλων αποφάσεων και την μείωση των πόρων που χρησιμοποιεί στην καλλιέργειά του, προκειμένου να αποκτήσει οικονομικό όφελος και ταυτόχρονα να λειτουργεί με φιλικότερες μεθόδους για το Περιβάλλον.
H ΚΑΠ μετά το 2020 : Προκλήσεις και κρίσιμες επιλογές
Η πρόσφατη δημοσιοποίηση της πρότασης κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, άνοιξε πλέον και επίσημα την περίοδο διαλόγου και ζυμώσεων σε σχέση με την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) που θα εφαρμοστεί στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης το διάστημα 2021-2027.
Κανείς δεν μπορεί με σιγουριά να προσδιορίσει πόσο μακρά θα είναι αυτή η περίοδος διαλόγου έως ότου ο νέος κανονισμός της ΚΑΠ γίνει επίσημη πολιτική της Ε.Ε. καθώς απαιτείται η ψήφισή του από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι τεχνοκρατικές υπηρεσίες της Ε.Ε. πιέζουν για την προώθηση και ψήφισή της από την παρούσα Ευρωβουλή, υπάρχουν όμως και ισχυρές πολιτικές φωνές που απαιτούν η ψήφισή της να γίνει από τη νέα Ευρωβουλή που θα προκύψει από τις εκλογές του επόμενου έτους. Αυτή η εξέλιξη θα κρίνει πιθανά και εάν ο πρώτος χρόνος εφαρμογής της νέα ΚΑΠ θα είναι το 2021 ή εάν θα πάει ένα χρόνο πίσω όπως εξάλλου συνέβη και στην προηγούμενη περίοδο.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, και παρά τις όποιες αλλαγές, προσθήκες και διευκρινίσεις θα προκύψουν στην πορεία της συζήτησής του κανονισμού στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., η πρόταση που έχουμε στα χέρια μας έχει καθορίσει τον προσανατολισμό και τα δομικά στοιχεία και των παρεμβάσεων της ΚΑΠ. Ποια είναι αυτά:
Χρηματοδότηση
Για ακόμη φορά διαψεύστηκαν όσοι προέβλεπαν δραματικές μειώσεις στην χρηματοδότηση της ΚΑΠ με βάση τη θεωρία που θέλει τις ανεπτυγμένες χώρες του βορρά να πιέζουν ασφυκτικά προς την κατεύθυνση άλλων πολιτικών. Η μείωση λοιπόν ήταν αναμενόμενη, ειδικά σε μία περίοδο όπου οι πολιτικές ασφάλειας και διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών είναι ψηλά στην ατζέντα, αλλά σε καμία περίπτωση η απώλεια του 5% της χρηματοδότησης δεν προκαλεί δομικές αναταράξεις στη νέα ΚΑΠ.
Εξωτερική σύγκλιση άμεσων ενισχύσεων
Παρόμοιο είναι το συμπέρασμα και σε σχέση με την κατανομή της χρηματοδότησης μεταξύ των κρατών καθώς δεν επαληθεύτηκαν σενάρια σημαντικής ανακατανομής πόρων με βάση την εξωτερική σύγκλιση. Ειδικά για τη χώρα μας, όπου η στρεμματική ενίσχυση είναι από τις υψηλότερες στην Ε.Ε., ο νέος προϋπολογισμός προκαλεί μάλλον ανακούφιση καθώς το μέσο ύψος των άμεσων ενισχύσεων διατηρείται ουσιαστικά στα ίδια επίπεδα έως και το 2027, παρέχοντας 2,03 δις το χρόνο στους δικαιούχους αγρότες.
Το «εθνικό στοίχημα» του Στρατηγικού Σχεδίου
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η μεγάλη «δομική μετάλλαξη» της νέας ΚΑΠ βρίσκεται στο μοντέλο διακυβέρνησής της, το οποίο και μετατοπίζει το βάρος του σχεδιασμού και εκτέλεσης των παρεμβάσεων καθώς και της παρακολούθησης της αποτελεσματικότητάς τους στις εθνικές δημόσιες διοικήσεις. Η κάθε χώρα θα πρέπει να υποβάλει ένα πολυετές συνεκτικό Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο (ΕΣΣ) το οποίο και θα περιγράφει το σύνολο των δράσεων στο πλαίσιο της ΚΑΠ. Το ΕΣΣ θα εγκρίνεται από την Ε.Ε. στη βάση των προτεραιοτήτων και μετρικών στόχων της ΚΑΠ και η υλοποίησή του θα παρακολουθείται στενά με βάση τους προκαθορισμένους ενδιάμεσους και τελικούς στόχους.
Ήδη σε χώρες της Ε.Ε. έχουν ξεκινήσει εντατικά να σχεδιάζουν τους άξονες των ΕΣΣ τους, αναλύοντας δεδομένα και εναλλακτικά σενάρια και προετοιμάζοντας τις νέες δομές που θα απαιτηθούν για την υλοποίησή τους. Η χώρα μας πρέπει να εκκινήσει τις διαδικασίες σχεδιασμού του δικού της ΕΣΣ έγκαιρα και μεθοδικά ξεπερνώντας τα χρόνια προβλήματα της δημόσιας διοίκησης, δημιουργώντας νέες σύγχρονες δομές και ενισχύοντας τις υφιστάμενες.
Για όσους μπορεί να θεωρούν υπερβολικές τις ανησυχίες για τις διαχρονικές αδυναμίες της δημόσιας διοίκησης, θα μπορούσαν να αναφερθούν πολλά παραδείγματα αυτό όμως των γεωργικών συμβουλών είναι χαρακτηριστικό. Ο εκσυγχρονισμός της ΚΑΠ αποτελεί κεντρικό πολιτικό στόχο και ο νέος κανονισμός περιγράφει μία σειρά από νέες δομές, δράσεις και εργαλεία που θα συμβάλουν σε αυτή την κατεύθυνση.
Τι αλλάζει στις άμεσες ενισχύσεις
Ανάλογα με τις εθνικές επιλογές μπορούν να αλλάξουν όλα ή και σχεδόν τίποτα. Όπως ήδη έχει αναφερθεί, το κάθε κράτος μπορεί πρακτικά να μοιράσει τα χρήματα των άμεσων ενισχύσεων με όποιον τρόπο θεωρεί καλύτερο για την εγχώρια γεωργία. Τα εργαλεία που η κάθε χώρα έχει στη διάθεσή της δεν έχουν τεράστιες διαφορές από αυτά της τρέχουσας ΚΑΠ, ο βαθμός ελευθερίας όμως στη χρήση τους είναι εντελώς διαφορετικός. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
«Πραγματικός γεωργός». Η κάθε χώρα θα θέσει τις προϋποθέσεις για να είναι κάποιος δικαιούχος ενισχύσεων. Μεγάλη συζήτηση γίνεται στη χώρα μας για χρόνια για τους γεωργούς «του καναπέ» ή του «Κολωνακίου» σε αντιδιαστολή με τους κατά κύριο επάγγελμα αγρότες οι οποίοι και είναι πολύ λιγότεροι από τους 650.000 δικαιούχους σήμερα. Η χώρα θα πρέπει να αποφασίσει που και με ποιες προϋποθέσεις και στοχεύσεις θέλει να διοχετεύσει τις ενισχύσεις.
«Νέοι γεωργοί». Εκτός του ηλικιακού κριτηρίου, ο νέος κανονισμός δίνει τη δυνατότητα να θεσπιστούν και κριτήρια επαγγελματικής κατάρτισης ή/ και εκπαίδευσης για όσους νέους θέλουν να ενταχθούν στα σχετικά προγράμματα ενισχύσεων. Η χώρα μας είναι ουραγός στην αγροτική εκπαίδευση με σχεδόν το 80% των αγροτών κάτω των 35 ετών να μην έχουν λάβει καμία σχετική κατάρτιση. Η δημιουργία κοιτίδων αγροτικής εκπαίδευσης για νέους αγρότες θα μπορούσε να αποτελέσει μία στρατηγική στόχευση της χώρας στη νέα ΚΑΠ
Ταυτόχρονα και εφόσον η ανανέωση των γενεών στη γεωργία αποτελεί προτεραιότητα, ο κανονισμός δίνει τη δυνατότητα διοχέτευσης σημαντικού ποσοστού των άμεσων ενισχύσεων στους νέους και νεοεισερχόμενους παραγωγούς. Το 2% ορίζεται ως ελάχιστο ποσοστό και είναι στην ευχέρεια της χώρας να διαθέσει περισσότερα χρήματα για την ενθάρρυνση των νέων να ασχοληθούν με τη γεωργία.
«Βασική εισοδηματική στήριξη». Η Βασική Εισοδηματική Στήριξη (ΒΕΣ) έρχεται στην ουσία να αντικαταστήσει τη Βασική Ενίσχυση όπως ισχύσει σήμερα. Με ποιον τρόπο όμως, θα καθοριστεί από τις εθνικές επιλογές. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος της «ευελιξίας», σύμφωνα με την πρόταση του κανονισμού η χώρα μας μπορεί να προτείνει στο ΕΣΣ:
1. Να διαθέσει όλο κονδύλι των άμεσων ενισχύσεων (με εξαίρεση το 2% των νέων αγροτών) στην ΒΕΣ και πιθανά να μπορεί να μεταφέρει και επιπλέον 15% από το ΠΑΑ, δηλαδή περίπου 2.3 δις το έτος (από 1.6 δις που είναι σήμερα η Βασική ενίσχυση και το Πρασίνισμα).
2. Να διαθέσει ένα μικρό ποσοστό στην ΒΕΣ (π.χ. 20%, δηλ. 400 εκ) διοχετεύοντας τα υπόλοιπα χρήματα σε συνδεδεμένες ενισχύσεις (έως 12%), στους νέους αγρότες, σε αναδιανεμητική ενίσχυση και σε εθελοντικά οικολογικά προγράμματα, μεταφέροντας ταυτόχρονα και 15% στο ΠΑΑ.
Πιθανότατα τα δύο παραπάνω ακραία σενάρια δεν είναι στις επιλογές της χώρας, δείχνουν όμως το εύρος των διαθέσιμων επιλογών και πολιτικών. Σε ότι αφορά τη ΒΕΣ η χώρα μας θα πρέπει να αποφασίσει :
Εάν θα επεκτείνει το καθεστώς των Δικαιωμάτων και στην επόμενη περίοδο ή εάν θα προχωρήσει στην κατάργησή τους. Εάν συνεχιστεί η μερική σύγκλιση στις στρεμματικές ενισχύσεις τότε τα Δικαιώματα θα διατηρηθούν. Πώς θα γίνει όμως η σύγκλιση; Ποιο θα οριστεί ως ανώτατο όριο αξίας των δικαιωμάτων όπως ορίζει ο κανονισμός; Αυτές οι επιλογές θα καθορίσουν σημαντικά την ανακατανομή των ενισχύσεων.
Μήπως όμως η επιλογή της πλήρους απελευθέρωσης στην πρόσβαση των άμεσων ενισχύσεων αποτελεί επίσης μία επιλογή; Ο κανονισμός δίνει τη δυνατότητα χορήγησης της ΒΕΣ με ενιαία στρεμματική τιμή για όλη τη χώρα ή ανά περιφέρεια με ταυτόχρονη κατάργηση των δικαιωμάτων. Δηλαδή, στην ετήσια δήλωση του ΟΣΔΕ δεν θα γίνεται ενεργοποίηση δικαιωμάτων αλλά απλώς δήλωση επιλέξιμων εκταρίων από όποιον νέμεται την έκταση. Αυτή η επιλογή προφανώς και έχει το πλεονέκτημα της απλούστευσης, της διευκόλυνσης της πρόσβασης σε νεοεισερχομένους, απαιτεί όμως πρακτικά άμεση κατάργηση των ιστορικών δικαιωμάτων και άρα σημαντικά ανακατανομή ενισχύσεων.
Ενισχυμένο πρασίνισμα
Ο «πράσινος» προσανατολισμός της ΚΑΠ αποτέλεσε κεντρική στόχευση της τρέχουσας περιόδου και ένα σημαντικό τμήμα των ενισχύσεων κατευθύνθηκαν σε πολιτικές προστασίας του περιβάλλοντος και του κλίματος. Παρά τον ισχυρό αυτό προσανατολισμό, οι πράσινες πολιτικές στη γεωργία δέχθηκαν πολύ σκληρή κριτική, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη σχετική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού συνεδρίου η οποία και αμφισβητεί ευθέως την αποτελεσματικότητα των πολιτικών αυτών, θέτοντας με αυτό τον τρόπο την απαίτηση για καλύτερη διαχείριση του σημαντικού ποσού που διατέθηκε για αυτές (30% των άμεσων ενισχύσεων).
Αιρεσιμότητα
Στη βάση και αυτής της κριτικής, η εφαρμογή των πράσινων πολιτικών στη γεωργία αφενός ενισχύεται σημαντικά και αφετέρου απαιτείται η περιγραφή εργαλείων, τεχνικών και δεικτών που θα επιτρέπουν την παρακολούθηση και αξιολόγησή τους τόσο σε επίπεδο κράτους αλλά και συνολικά στην Ε.Ε. Στον προτεινόμενο κανονισμό λοιπόν, υιοθετείται ένας νέος όρος αυτός της «Αιρεσιμότητας» ο οποίος αφορά το σύνολο των άμεσων ενισχύσεων και τις αγροπεριβαλλοντικές ενισχύσεις.
Στον κανονισμό η Αιρεσιμότητα περιγράφεται ως μία σειρά όρων και προϋποθέσεων για την καταβολή ενισχύσεων σε αντικατάσταση αυτών της Πολλαπλής Συμμόρφωσης. Στην πράξη όμως, και αυτό είναι το πιο σημαντικό στοιχείο για τους παραγωγούς, πρόκειται για μία εξαιρετικά ενισχυμένη Πολλαπλή Συμμόρφωση η οποία υπερκαλύπτει και τις υποχρεώσεις του Πρασινίσματος της τρέχουσας ΚΑΠ.
Η χώρα μας, και κάθε χώρα, καλείται να περιγράψει λεπτομερώς στο Στρατηγικό Σχέδιό της ένα σύστημα επιβολής όρων με τους οποίους θα πρέπει να συμμορφώνονται οι παραγωγοί ώστε να πληρώνονται οποιαδήποτε άμεση ενίσχυση. Οι όροι αυτοί θα συγκεκριμενοποιούν τις απαιτήσεις δεκαέξι (16) Προτύπων Καλής Γεωργικής και Περιβαλλοντικής Κατάστασης (ΚΓΠΚ) των εκτάσεων καθώς και δέκα (10) Κανονισμών και Οδηγιών της Ε.Ε. που αφορούν την προστασία του κλίματος και του περιβάλλοντος, τη δημόσια υγεία και την υγεία των φυτών και την προστασία των ζώων. Και βέβαια, εκτός των συγκεκριμένων όρων και προϋποθέσεων, η κάθε χώρα καλείται να καθορίσει και το πλαίσιο των διοικητικών κυρώσεων που θα επιβάλλονται σε όσους παραγωγούς δεν συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις της αιρεσιμότητας.
Προγράμματα για το κλίμα και το περιβάλλον
Πέρα από την υποχρεωτική συμμόρφωση σύμφωνα με τους κανόνες της αιρεσιμότητας, ο νέος κανονισμός παρέχει μία σειρά από επιλογές προγραμμάτων στήριξης που αφορούν σε πράσινες πολιτικές, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι οι οικολογικές δεσμεύσεις που θα αναλαμβάνουν οι παραγωγοί θα είναι αυστηρότερες από αυτές της αιρεσιμότητας.
Σε ότι αφορά στις άμεσες ενισχύσεις ο κανονισμός δίνει τη δυνατότητα σε κάθε κράτος να διαμορφώσει εθελοντικά προγράμματα ενίσχυσης χωρίς να αναφέρεται πάντως κανένας περιορισμός στο ποσό που θα διατεθεί γι’ αυτά. Έτσι ένα κράτος μέλος μπορεί να διοχετεύσει μέρος των άμεσων ενισχύσεων σε «οικολογικά προγράμματα» στα οποία θα συμμετέχουν εθελοντικά οι παραγωγοί αναλαμβάνοντας τις υποχρεώσεις που θα καθορίζει το πρόγραμμα, είτε δίνοντας ετήσια στρεμματική ενίσχυση είτε παρέχοντας ενίσχυση εν είδη αποζημίωσης σε αντιστάθμισμα αντίστοιχων μέτρων του ΠΑΑ.
Οι επιλογές είναι μπροστά μας
Είναι βέβαιο ότι οι προτάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη νέα ΚΑΠ έχουν χαρακτήρα μεταρρύθμισης και η όποια προσπάθεια να παρουσιαστούν ως συνέχεια της τρέχουσας περιόδου είναι μάλλον ατυχής. Η τεράστια ευελιξία που δίνεται στα κράτη μέλη μέσω των Εθνικών Στρατηγικών Σχεδίων αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση για τα κράτη μέλη και σε μεγάλο βαθμό καλούνται να αναλάβουν αυτά την ευθύνη των αποτελεσμάτων της πολιτικής τους.
Είναι βέβαιο ότι η συζήτηση έχει μόλις ξεκινήσει, μην ξεχνάμε ότι ο κανονισμός θα περάσει από το Ευρωκοινοβούλιο και το Συμβούλιο, και πολλά όσα προβλέπονται μπορεί να μεταβληθούν ή να «στρογγυλευτούν» όπως συχνά συμβαίνει κατά τις διαδικασίες της Ε.Ε. Οι βασικές επιλογές και προκλήσεις είναι ήδη ανοικτές για δημιουργική συζήτηση και προβληματισμό.
Είναι επίσης βέβαιο ότι υπό τις καλύτερες των προϋποθέσεων, η χώρα μας έχει να κάνει τεράστια βήματα προόδου σε θέματα οργάνωσης και διοίκησης για να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις γι’ αυτό και απαιτείται το συντομότερο δυνατό προετοιμασία των δομών με την κατάλληλη τεχνογνωσία και εμπειρία.
Τέλος, είναι μάλλον βέβαιο ότι εάν ο εθνικός στόχος εξαντληθεί στη διανομή των δικαιωμάτων ενώ θέματα όπως η εισαγωγή καινοτόμων πρακτικών, ο εκσυγχρονισμός της παραγωγικής διαδικασίας, η ενθάρρυνση της παραγωγής προϊόντων υψηλής ποιότητας και η προστασία του περιβάλλοντος περάσουν στα ψιλά, η γεωργία μας κινδυνεύει να τρέχει με χαμηλότερες ταχύτητες χάνοντας σε ανταγωνιστικότητα.
