Στη χώρα μας, το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης, οι προκλήσεις της ωρίμανσής του και οι ανάγκες, στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί μία οργανωτική αλλαγή μεγάλης εμβέλειας, δεν είχαν σχεδόν ποτέ την τύχη να αποτελέσουν αντικείμενο συγκροτημένης πολιτικής και κοινωνικής διαβούλευσης.
Ο διάλογος για το ΣΚΑ περιορίστηκε στην επίκληση της «διάσωσης» στο όνομα επιτακτικών συνθηκών «κρίσης».
Το περιεχόμενο του κοινωνικά δίκαιου ή άδικου χαρακτήρα των μεταρρυθμίσεων προσδιορίστηκε στην πράξη από θραύσματα δημόσιου λόγου, που εξηγούσε μονοσήμαντα το οικονομικό πρόβλημα του ΣΚΑ ως πρόβλημα υψηλών παροχών με προεξάρχουσες τις στρεβλώσεις, δηλαδή την ύπαρξη «ευγενών ταμείων», «πελατειακά ευνοημένων» ομάδων εργαζομένων και συντάξεων που έχουν το «προνόμιο» να υπερβαίνουν το μέσο όρο.
Η πολυδιάσπαση και ο κατακερματισμός του ΣΚΑ είναι έκφραση ενός κατακερματισμού της αλληλεγγύης σε επιμέρους κοινωνικό-ασφαλιστικές κοινότητες και οδήγησε σε πολύμορφες ανισότητες ανάμεσα στα λεγόμενα «ευγενή» και «λαϊκά» ασφαλιστικά ταμεία. Μπορεί ο πλουραλισμός να αποτέλεσε την αναγκαία συνθήκη για τη γέννηση του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης, απεδείχθη, όμως, ιστορικά ιδιαίτερα ανθεκτικός απέναντι στις πιέσεις για ενοποίηση. Οι ομοιοεπαγγελματικές, κλαδικές και επιχειρησιακές διαφοροποιήσεις σε κύρια, αλλά και σε επικουρική σύνταξη αποτελούσαν τη θεσμική αναγνώριση της δυνατότητας διαφοροποιήσεων στα επίπεδα συνταξιοδοτικών παροχών. Διαφοροποιήσεων που διατηρούσαν και αύξαναν το χάσμα των «δυναμικών» οικονομικά, πολιτικά, κοινωνικά κλάδων με τους ανειδίκευτους του ιδιωτικού τομέα.
Η λειτουργική ενοποίηση ενοποιεί τους εφαρμοζόμενους κανόνες, το επίπεδο υποχρεώσεων και δικαιωμάτων των ασφαλισμένων συγκλίνοντας τα επίπεδα κοινωνικοασφαλιστικής προστασίας.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα λειτουργικών ενοποιήσεων είναι η ίδρυση του ΕΟΠΥΥ για την ενοποίηση του κλάδου υγείας, των ΚΕΠΑ για την ενοποίηση της πιστοποίησης αναπηρίας, του ΚΕΑΟ για την ενοποίηση του εισπρακτικού μηχανισμού και ασφαλώς η πρώτη ενοποίηση της επικουρικής σύνταξης στο ΕΤΕΑ(νυν ΕΤΕΑΕΠ).
Οι ενιαίοι κανόνες είναι αναγκαίοι, γιατί απέναντι στους βασικούς κινδύνους της ζωής πρέπει όλοι οι ασφαλισμένοι να απολαμβάνουν τον ίδιο βαθμό εθνικής/κοινωνικής αλληλεγγύης.
O Ν.4387/2016 δημιουργεί τον Ενιαίο Φορέα Κοινωνικής Ασφάλισης (ΕΦΚΑ) για τον κλάδο κύριας σύνταξης και το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης και Εφάπαξ Παροχών (ΕΤΕΑΕΠ).
Πρόκειται για μία θεσμική αλλαγή πολύ μεγάλης σημασίας, αν αναλογιστούμε τον διαρκή προβληματισμό για την οργανωτική διασπορά του ΣΚΑ και τις ελάχιστες θεσμικές αλλαγές παγκοσμίως που είχαν τέτοια έκταση.
Η πρόσφατη απόφαση του ΣτΕ που έκρινε συνταγματική την συγκρότηση του ΕΦΚΑ, δικαιώνει μια πολιτική επιλογή του ΣΥΡΙΖΑ επί της αρχής. Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ δεν τόλμησαν να προχωρήσουν σε αντίστοιχες αλλαγές ούτε με το ν.3029/2002 ούτε με το ν.3655/2008.
Απαιτείται, όμως, και η περαιτέρω λειτουργική ενοποίηση του ΕΦΚΑ, η οποία θα πρέπει να προχωρήσει πιο συστηματικά, στη βάση της ισότητας, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης. Η γραφειοκρατία, η έλλειψη στελεχιακού δυναμικού, η απουσία οργανωμένης μηχανογράφησης, η πολυδιάσπαση και η αδυναμία συντονισμού, είναι υπαρκτές παθογένειες, που κληρονομήθηκαν εδώ και δεκαετίες. Το νοικοκύρεμα της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ έθεσε τις βάσεις πάνω στις οποίες το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα μπορεί να περάσει στη νέα σύγχρονη εποχή.
Είναι ανάγκη η Κυβέρνηση να μεριμνήσει για την επίλυση των ζητημάτων αυτών και να μην προχωρήσει σε επιλογές ιδιωτικοποίησης του συστήματος, οι οποίες αναμένεται να ναρκοθετήσουν την πορεία του ΕΦΚΑ στο άμεσο μέλλον. Η δημόσια, καθολική, αναδιανεμητική και υποχρεωτική κοινωνική ασφάλιση έχει ανάγκη από ενίσχυση και αντιμετώπιση των διαχειριστικών δυσλειτουργιών της και όχι από «δούρειους ίππους», που μειώνουν τους πόρους της και δημιουργούν ανασφάλεια σε ασφαλισμένους και συνταξιούχους.
