Τον Αύγουστο που πέρασε έκλεισαν 400 χρόνια από την πρώτη μεταφορά Αφρικανών σκλάβων σε αυτό που σήμερα ονομάζεται Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής -και πιο συγκεκριμένα στο Τζέιμσταουν της Βιρτζίνια- από Ολλανδούς δουλεμπόρους.
Στον περίπου ενάμιση αιώνα που ακολούθησε ώς την κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ, εκατομμύρια ακόμη Αφρικανοί ακολούθησαν αυτή τη διαδρομή με τη βία προκειμένου να «αξιοποιηθούν» στις μεγάλες φυτείες βαμβακιού, ζάχαρης και καπνού του αμερικανικού Νότου και των νησιών της Καραϊβικής.
Για περίπου 150 χρόνια, η δωρεάν εργασία τους αποτέλεσε βασική πηγή πλουτισμού για άποικους γαιοκτήμονες -που είχαν εφ’ όρου ζωής το δικαίωμα ιδιοκτησίας πάνω σε αυτούς- και όχι μόνον. Η εργασία των Αφρικανών σκλάβων συνετέλεσε στην εγκαθίδρυση εκτεταμένων αγροτικών εκμεταλλεύσεων στις αποικίες του αμερικανικού Νότου, στην οικοδόμηση της πανίσχυρης οικονομίας του βαμβακιού στον 18ο αιώνα καθώς και κωμοπόλεων και πόλεων που σταδιακά εξελίχθηκαν διαμορφώνοντας τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.
Οι σοδειές από τις φυτείες που καλλιεργούσαν δωρεάν οι σκλάβοι εξάγονταν στην Ευρώπη ή τις βορειότερες αποικίες της Αμερικής όπου μετατρέπονταν τελικά σε αγαθά. Για δεκάδες χρόνια τα κέρδη από την πώληση των τελευταίων επανεπενδύονταν για τη χρηματοδότηση νέων ταξιδιών στην Αφρική, την απόκτηση ακόμη περισσότερων σκλάβων και τη μεταφορά τους στις αποικίες για εκμετάλλευση. Αυτή η τριγωνική εμπορική διαδρομή αποδείχθηκε ιδιαίτερα επικερδής όχι μόνο για τους ιδιοκτήτες των φυτειών αλλά και για εμπόρους, μεσίτες, επενδυτές, κερδοσκόπους.
Εμποροι και μεσίτες εξελίχθηκαν σταδιακά σε τραπεζίτες και αποτέλεσαν τους βασικούς πιστωτές αυτού του σχήματος. Στις αποικίες, τέλος, οι ιδιοκτήτες των φυτειών προκειμένου να ξεκινήσουν κάποιες από τις μελλοντικές τους καλλιέργειες και να καλύψουν τις τεράστιες κεφαλαιακές ανάγκες -για την αγορά ή μίσθωση πλοίων, προϊόντων, γης και σκλάβων- προσέφευγαν ολοένα και περισσότερο στον δανεισμό ανοίγοντας την όρεξη όσων ήθελαν να κερδοσκοπήσουν.
Βρετανία
Ενα ταξίδι από το Λίβερπουλ για την Αφρική και από εκεί στην Καραϊβική ή τη Νέα Ορλεάνη και μετά επιστροφή πίσω στη Βρετανία μπορούσε να πάρει 18 μήνες. Κάθε σημείο αυτού του ταξιδιού, για αγορά και πώληση Αφρικανών σκλάβων, αγορά και εισαγωγή της παραγωγής των φυτειών που καλλιεργούσαν οι σκλάβοι περιείχε πολλές συναλλαγές και πιστωτικές διευθετήσεις.
Μέχρι τα μέσα του 17ου αιώνα όμως δεν υπήρχαν τράπεζες στο City του Λονδίνου που θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν αυτή την ανάγκη, ενώ έως και έναν αιώνα μετά η τραπεζική ελάχιστα είχε αναπτυχθεί εκτός της βρετανικής πρωτεύουσας.
Το κενό αυτό κάλυψαν οι έμποροι του Λονδίνου, του Μπρίστολ και του Λίβερπουλ, που αγόραζαν την παραγωγή των φυτειών. Χρηματοδότησαν με τα κέρδη τους από την πώληση της παραγωγής των φυτειών τα ταξίδια και το δουλεμπόριο και σταδιακά εξελίχθηκαν σε τραπεζίτες. Οι έμποροι του Λίβερπουλ που ενεπλάκησαν στη χρηματοδότηση του δουλεμπορίου, για παράδειγμα, σχημάτισαν τη Heywoods Bank, η οποία σταδιακά ενσωματώθηκε στη σημερινή Barclays.
Ανάλογα αναπτύχθηκαν ακόμη δύο μεγάλα πιστωτικά ιδρύματα της Βρετανίας, η Royal Bank of Scotland και η Barrings, ενώ ακόμη σημαντικότερη ήταν η εμπλοκή της σημερινής κεντρικής τράπεζας της Βρετανίας, της Τράπεζας της Αγγλίας.
Οταν ιδρύθηκε το 1694, η Bank of England στήριξε εξ ολοκλήρου το εν λόγω σύστημα εμπορικής πίστης καθώς αρκετά από τα πλουσιότερα μέλη της είχαν δημιουργήσει μέρος ή το σύνολο της τεράστιας περιουσίας τους από το δουλεμπόριο.
Καπιταλισμός
Τα οφέλη ήταν τεράστια. Σύμφωνα με τα στοιχεία, ώς τα τέλη του 18ου αιώνα τα κέρδη από το εμπόριο των σκλάβων και τη δωρεάν εργασία τους κάλυπταν το 1/3 των συνολικών επενδυτικών αναγκών της Βρετανίας.
Ουκ ολίγοι ιστορικοί πιστεύουν ότι χωρίς αυτά τα κέρδη δεν θα ήταν δυνατή ούτε η βιομηχανική επανάσταση ούτε η ναυτική υπεροχή της Βρετανίας. Τονίζουν δε ότι τα κέρδη από το δουλεμπόριο αποτέλεσαν τη βάση για την οικοδόμηση του βρετανικού καπιταλισμού.
Στα κέρδη αυτά και στην εκμετάλλευση της εργασίας των Αφρικανών σκλάβων οφείλουν μεταξύ άλλων την αίγλη τους αρκετά επιφανή πνευματικά ιδρύματα της Βρετανίας, όπως τα δύο αρχαιότερα Πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Κέιμπριτζ, η Βασιλική Ακαδημία, η Εθνική Πινακοθήκη, η Πινακοθήκη Μοντέρνας Τέχνης Τέιτ και το Βρετανικό Μουσείο που άνθησαν χάρη στα πλουσιοπάροχα κληροδοτήματα δουλεμπόρων και δουλοκτητών μεγιστάνων.
Αποζημίωση
Παρ’ όλα αυτά, η βρετανική κυβέρνηση, όταν πέρασε τον νόμο για την κατάργηση της δουλείας το 1833, απελευθερώνοντας 800 χιλιάδες σκλάβους, δεν προέβλεψε καμία αποζημίωση για όσα αυτοί είχαν προσφέρει και υποφέρει. Αποζημίωση, η οποία ισοδυναμεί με 16 δισεκατομμύρια σημερινές λίρες, το βρετανικό κράτος προσέφερε μόνο στα αφεντικά των σκλάβων για την… απώλεια της ιδιοκτησίας τους. Προκειμένου μάλιστα να καλύψει αυτή την αποζημίωση, το βρετανικό Δημόσιο δανείστηκε αδρά ποσό ίσο με το 40% των τότε δημόσιων δαπανών του.
Το δάνειο αυτό εξοφλήθηκε το 2015. Κάτι που σημαίνει ότι μέχρι και πριν από 4 χρόνια κάποιοι απόγονοι των σκλάβων στη Βρετανία πλήρωναν ακόμη τους ιδιοκτήτες των σκλάβων για την ελευθερία των προγόνων τους.
