Το «χόπους πόκους» χρησιμοποιούνταν ως συνδυαστικό φάρμακο για την αντιμετώπιση ασθενειών

Πολύ πριν από τα αντιβιοτικά, την αναισθησία και τις ακτινογραφίες, η ιατρική στην αρχαιότητα βασιζόταν -συχνά- στη δύναμη του λόγου.

«Φύγε, σκουλήκι του δοντιού, μην πίνεις άλλο αίμα», έλεγαν θεραπευτές σε διαφορετικά σημεία του κόσμου, προσπαθώντας να διώξουν την ασθένεια με επωδές, ξόρκια και προφορικές φόρμουλες. Όπως είναι λογικό, δεν είχε το ίδιο αποτέλεσμα ίασης συγκριτικά με το παρόν.

Στον Μεσαίωνα, οι ασθένειες προσωποποιούνταν. Τα νοσήματα αντιμετωπίζονταν σαν δαίμονες ή κακόβουλες οντότητες που μπορούσαν να απειληθούν, να πειστούν ή να εκδιωχθούν από το σώμα. Η πανώλη είχε «πνεύμα», η μήτρα μπορούσε να «περιπλανιέται» προκαλώντας πόνους ή στειρότητα, ενώ ο περιβόητος «σκώληκας του δοντιού» εξηγούσε τον αφόρητο πονόδοντο.

Όταν οι λέξεις χρησιμοποιούνταν ως «φάρμακο» για τις ασθένειες

Ένα από τα παλαιότερα σωζόμενα παραδείγματα προέρχεται από τη Μεσοποταμία γύρω στο 1800 π.Χ. Εκεί, ο πόνος στα δόντια αποδιδόταν σε ένα σκουλήκι που ζούσε ανάμεσα στο δόντι και το ούλο και «έπινε αίμα». Η θεραπεία συνδύαζε επανάληψη επωδών (σ.σ. συνεχή λόγια) με επάλειψη αλοιφών, μια πρώιμη μορφή συνδυαστικής ιατρικής.

Οι επωδές δεν χρησιμοποιούνταν για τα πάντα. Όπως εξηγούν ιστορικοί της ιατρικής, εμφανίζονται κυρίως σε περιπτώσεις αιμορραγίας, επιληψίας, τοκετού ή πόνου. Δεν αντικαθιστούσαν τα φάρμακα της εποχής, αλλά λειτουργούσαν συμπληρωματικά, δίνοντας στον ασθενή την αίσθηση ότι κάποιος «παίρνει τον έλεγχο» της κατάστασης.

Η διάκριση ανάμεσα στην προσευχή και τη μαγεία υπήρξε για αιώνες αντικείμενο έντονων διαφωνιών. Επωδές με βιβλικές αναφορές ή ονόματα αγίων θεωρούνταν ανεκτές, ενώ ακατανόητες συλλαβές προκαλούσαν καχυποψία, καθώς προσλαμβανόταν ως έργο δαιμονικών δυνάμεων. Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και στην ισλαμική παράδοση, στίχοι του Κορανίου χρησιμοποιούνταν θεραπευτικά, απαγγέλλονταν, γράφονταν σε χαρτί ή διαλύονταν σε νερό που έπινε ο ασθενής.

Η φράση «χόπους πόκους» και οι ασθένειες

Η γνωστή φράση «χόκους πόκους», που σήμερα χρησιμοποιείται ειρωνικά για κάθε είδους εναλλακτική θεραπεία, προέρχεται από παραφθορά της λατινικής φράσης της Θείας Λειτουργίας «Hoc est enim corpus meum» («Αυτό είναι το σώμα μου»). Παρά τη σημερινή απαξίωση, η επανάληψη λέξεων με κύρος και αυθεντία είχε πραγματικό ψυχολογικό αποτέλεσμα.

Οι επωδές μείωναν τον φόβο, απάλυναν υποκειμενικά τον πόνο και ενίσχυαν την αντοχή του ασθενούς σε δύσκολες ή επώδυνες θεραπείες. Ουσιαστικά λειτουργούσαν όπως αυτό που σήμερα ονομάζουμε πλασίμπο (placebo). Μάλιστα, ήδη από τον 9ο αιώνα μ.Χ., Άραβας γιατρός περιέγραφε ότι οι επωδές μπορούν να βοηθήσουν, εφόσον ο ασθενής πιστεύει στη δύναμή τους.

Σε κοινωνίες όπου η ασθένεια ερμηνευόταν ως επίθεση πνευμάτων ή θεϊκή τιμωρία, οι λέξεις έδιναν νόημα στον πόνο. Μετέτρεπαν το ανεξήγητο σε αφήγηση – και την αφήγηση σε αντοχή.

Σήμερα, οι ασθένειες αντιμετωπίζονται με φάρμακα, επεμβάσεις και ψυχοθεραπεία. Κι όμως, η ιστορία των επωδών υπενθυμίζει ότι η ίαση δεν ήταν ποτέ μόνο ζήτημα σώματος. Ήταν -και παραμένει- και ζήτημα πίστης, προσδοκίας και της βαθιάς ανθρώπινης ανάγκης να πιστέψουμε ότι μπορούμε να γίνουμε καλά.

Με πληροφορίες από Deutsche Welle

lifo.gr