Φωτογραφίες: Πέτρος Καρώνης
Υπάρχουν μυρωδιές που δεν ξεθωριάζουν ποτέ. Η μυρωδιά του φρεσκοψημένου ψωμιού είναι μία απ’ αυτές – ζεστή, οικεία, τρυφερή σαν μητρική αγκαλιά. Στις 16 Οκτωβρίου, η Παγκόσμια Ημέρα Άρτου δεν είναι απλώς μια γιορτή της διατροφής· είναι μια υπενθύμιση ζωής, κόπου, και μνήμης. Μια αφορμή να σκεφτούμε όλα όσα αυτό το ταπεινό καρβέλι συμβολίζει: τη ζωή, τη φροντίδα, την κοινότητα, την αξιοπρέπεια.
Το ψωμί ήταν πάντοτε κάτι παραπάνω από τροφή. Είναι τελετουργία. Είναι το άγγιγμα του χεριού που ζυμώνει, το ιερό μοίρασμα γύρω από το τραπέζι. Από τον άρτο της αρχαίας Ελλάδας έως το προζύμι της γιαγιάς, το ψωμί συνδέει τον άνθρωπο με τη γη, τον κόπο, και τελικά με τον συνάνθρωπο ως σύμβολο μοιράσματος. Στην Ηλεία, όμως, η παράδοση αυτή παίρνει μια μοναδική, σχεδόν ποιητική μορφή: το κεντητό ψωμί της Ώλενας και του Αγίου Ιωάννη Αμαλιάδας.
Στο 2ο Φεστιβάλ Οίνου & Γεύσεων Ν. Ηλείας που διοργάνωσε η εφημερίδα Πρωινή και η Αέναον ΚοινΣΕπ, το ψωμί αυτό βρέθηκε στο επίκεντρο μιας όμορφης παρουσίασης από τον Πολιτιστικό Λαογραφικό Σύλλογο Ωλένης “Η Ωλένη” και τον Εκπολιτιστικό & Φυσιολατρικό Σύλλογο Αγίου Ιωάννη Αμαλιάδας “Η Αστρινιά”. Οι γυναίκες των δύο συλλόγων, συνεχίζοντας μια τέχνη που περνά από γενιά σε γενιά, παρουσίασαν ζωντανά τη διαδικασία του «κεντήματος» του ψωμιού — μιας τελετουργίας που είναι ταυτόχρονα εργασία, προσευχή και μνήμη.
Ο άρτος της παράδοσης και του στολισμού
Το «κεντητό» ψωμί είναι κάτι περισσότερο από ψωμί. Είναι ένα τελετουργικό έργο τέχνης. Σε γάμους, βαφτίσεις, Πάσχα ή γιορτές των συλλόγων, οι γυναίκες-τεχνίτριες πλάθουν και στολίζουν τα ψωμιά με λεπτεπίλεπτα σχέδια από το ίδιο το ζυμάρι. Σταφύλια, στάχυα, καρποί και λουλούδια «κεντιούνται» επάνω τους, καθένα με το δικό του συμβολισμό: την αφθονία, τη ζωή, τη γονιμότητα, την ευλογία.
Η γαμήλια κουλούρα, στολισμένη με αγάπη και δεξιοτεχνία, γίνεται σύμβολο ευτυχίας και συνέχειας. Κάθε στολίδι πάνω στο ψωμί κουβαλά ένα μήνυμα, μια ευχή, μια ιστορία. Οι γυναίκες της Ώλενας και του Αγίου Ιωάννη δεν φτιάχνουν απλώς ψωμί· ανασταίνουν μνήμες, μεταδίδουν αξίες, πλάθουν την ταυτότητα του τόπου τους με τα χέρια και την ψυχή τους.
Ο άρτος της κοινωνίας
Σε μια εποχή όπου το ψωμί παράγεται βιομηχανικά και καταναλώνεται βιαστικά, αυτή η παράδοση στέκει σαν φάρος αυθεντικότητας. Θυμίζει πως ο άρτος δεν είναι προϊόν αλλά δέσμος – ανάμεσα στον άνθρωπο και τη γη, στον κόπο και τη χαρά, στην κοινότητα και τη συνέχεια.
Το ψωμί της Ηλείας δεν είναι μόνο για να το φας· είναι για να το δεις, να το σεβαστείς, να το θυμάσαι. Κάθε πλάσιμο, κάθε σχέδιο, κάθε ψήσιμο είναι ένας μικρός ύμνος στη γυναικεία δημιουργικότητα και την ελληνική ψυχή.
Ένα μήνυμα για το αύριο
Η Παγκόσμια Ημέρα Άρτου μάς καλεί να ξανασκεφτούμε τη σχέση μας με την τροφή, με τη γη, με τους ανθρώπους γύρω μας. Να μην ξεχνάμε πως για κάποιους το καρβέλι δεν είναι δεδομένο· πως η σπατάλη τροφίμων είναι ασέβεια απέναντι σε όσους πεινούν και σε όσους μοχθούν.
Όταν λοιπόν στις πλατείες της Ηλείας οι γυναίκες «κεντούν» το ψωμί τους μπροστά στο κοινό, δεν κάνουν απλώς μια επίδειξη. Αναβιώνουν μια ιερή παράδοση. Μας θυμίζουν ότι το ψωμί είναι κάτι πολύ περισσότερο από αλεύρι και νερό: είναι πνεύμα, ιστορία, αγάπη. Είναι το σύμβολο ενός λαού που, παρά τις δυσκολίες, συνεχίζει να μοιράζεται, να δημιουργεί, να ελπίζει.
Γιατί όσο υπάρχουν χέρια που ζυμώνουν, καρδιές που μοιράζονται, και κοινότητες που κρατούν ζωντανά τα έθιμα του τόπου τους — ο κόσμος θα έχει ακόμα ψυχή, και ο άρτος θα έχει ακόμα νόημα.
