Γενιά Ζ και Νέα Σχολική Χρονιά: Ενσυναίσθηση, Άγχος και Ποιότητα Ζωής

Γράφει ο Σπύρος Ζαφειρόπουλος, Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc, MA, ΠΕΣΥΠ

Κάθε Σεπτέμβριος είναι σαν μια μικρή Πρωτοχρονιά. Το ημερολόγιο μπορεί να μη γυρίζει σε νέο έτος, αλλά οι ρυθμοί, οι στόχοι και οι υποσχέσεις μοιάζουν να ξεκινούν από την αρχή. Για τους μαθητές, τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς, η νέα σχολική χρονιά κουβαλά μια ένταση γεμάτη προσδοκίες: επιτυχίες που θέλουν να κατακτηθούν, δυσκολίες που πρέπει να ξεπεραστούν, σχέσεις που πρέπει να ξαναχτιστούν.

Και όμως, αυτή η αφετηρία δεν είναι ίδια για όλους. Η γενιά που γεμίζει σήμερα τις αίθουσες —η λεγόμενη Γενιά Ζ— μεγάλωσε μέσα σε αβεβαιότητες, κρίσεις και συνεχείς αλλαγές. Αυτό αφήνει τα σημάδια του στον τρόπο που σκέφτονται, που αισθάνονται, που ονειρεύονται. Και μας καλεί να δούμε το σχολείο όχι απλώς ως χώρο μάθησης, αλλά ως χώρο κατανόησης.

Το προσωπικό είναι οικουμενικό

Ο Carl Rogers μιλούσε για το «The personal is universal». Κάθε ατομική εμπειρία κρύβει κάτι βαθιά κοινό· όσα μας βαραίνουν δεν είναι μόνο δικά μας. Το άγχος, η αίσθηση του κενού, η δυσκολία να βρούμε λόγο να σηκωθούμε το πρωί — όλα αυτά δεν είναι περιθωριακές εμπειρίες, είναι καθολικές.

Η αναγνώριση αυτού του κοινού εδάφους είναι ίσως το πρώτο βήμα μιας νέας σχολικής χρονιάς: να καταλάβουμε ότι πίσω από το χαμόγελο του συμμαθητή, πίσω από την προσπάθεια του δασκάλου, πίσω από την αγωνία του γονιού, κρύβονται ίδιες ανάγκες για στήριξη και αποδοχή. Και εκεί που δεν βρίσκουμε έναν άνθρωπο να μας ακούσει, μπορούμε να κάνουμε το τολμηρό βήμα να γίνουμε εμείς εκείνος ο άνθρωπος — πρώτα για τον εαυτό μας και μετά για τους άλλους.

Η ενσυναίσθηση ως δεξιότητα ζωής

Η λέξη «ενσυναίσθηση» ακούγεται παντού, τόσο που κινδυνεύει να χάσει το νόημά της. Δεν είναι όμως απλώς μια «καλή πρόθεση». Είναι η ικανότητα να μπαίνεις για λίγο στον κόσμο του άλλου, να αφήνεσαι να σε αγγίξει η εμπειρία του, χωρίς να χάσεις τον δικό σου άξονα.

Στη σχολική τάξη, η ενσυναίσθηση δεν είναι πολυτέλεια. Είναι δεξιότητα ζωής. Ο καθηγητής που αντιλαμβάνεται το άγχος του μαθητή πριν από ένα διαγώνισμα, ο γονιός που κατανοεί τη σιωπή του παιδιού χωρίς να τη φορτώνει με ενοχές, ο συμμαθητής που καταλαβαίνει την ανάγκη του άλλου για χώρο — όλα αυτά είναι μικρές πράξεις ενσυναίσθησης που αλλάζουν το κλίμα.

Δεν είναι τυχαίο ότι και στην ιατρική η ενσυναίσθηση θεωρείται κλινική δεξιότητα: επηρεάζει την ανάρρωση, την εμπιστοσύνη, τη συνεργασία. Στην εκπαίδευση, επηρεάζει τη μάθηση, τη δημιουργικότητα και κυρίως την αίσθηση ότι «ανήκω».

Το άγχος ως μόνιμος συνοδοιπόρος

Αν κοιτάξουμε τα δεδομένα των τελευταίων ετών, θα δούμε ότι οι αγχώδεις διαταραχές βρίσκονται στην κορυφή των ψυχικών δυσκολιών. Και αυτό δεν είναι τυχαίο: το περιβάλλον είναι ρευστό, οι συνθήκες επισφαλείς, οι απαιτήσεις πολλές.

Στο σχολείο, το άγχος παίρνει πολλές μορφές: φόβος αποτυχίας, πίεση για βαθμούς, ανασφάλεια για το μέλλον. Δεν είναι αδυναμία· είναι αντανάκλαση μιας κοινωνίας που ζητά συνεχώς περισσότερα χωρίς να δίνει πάντα σταθερότητα.

Η πρόκληση δεν είναι να εξαφανίσουμε το άγχος — αυτό θα ήταν ουτοπία. Η πρόκληση είναι να το αναγνωρίσουμε, να το ονομάσουμε, να βρούμε τρόπους να το διαχειριστούμε. Να διδάξουμε στα παιδιά ότι το άγχος δεν είναι εχθρός, αλλά μήνυμα. Και ότι υπάρχουν τρόποι να το ακούμε χωρίς να μας καταβροχθίζει.

Γενιά Ζ: Από την παραίτηση στην ποιότητα ζωής

Η Γενιά Ζ μεγάλωσε μέσα σε οικονομικές κρίσεις, πανδημία, κοινωνικές ανατροπές. Έμαθε νωρίς ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο. Γι’ αυτό και συχνά ακούγεται «ματαιωμένη». Αλλά αυτή η ματαίωση δεν σημαίνει αδιαφορία· σημαίνει ότι δεν δέχεται πρόχειρες λύσεις.

Πολλοί την κατηγορούν για τεμπελιά, για άρνηση σκληρής δουλειάς. Στην πραγματικότητα, αυτή η γενιά ανατρέπει ένα αφήγημα: ότι η επιτυχία περνάει μόνο μέσα από εξάντληση. Δεν λέει «δεν δουλεύω», λέει «δουλεύω με όρους που έχουν νόημα». Δεν λέει «παραιτούμαι», λέει «δεν κάνω εκπτώσεις στην ποιότητα ζωής μου».

Αυτή η στάση, όσο κι αν προκαλεί ανησυχία στους μεγαλύτερους, φέρνει μαζί της ένα μάθημα: ότι η εκπαίδευση δεν μπορεί να αγνοεί τις αξίες των παιδιών που μορφώνει. Αν οι νέοι αναζητούν αυθεντικότητα, η σχολική χρονιά οφείλει να ανοίξει χώρο για διάλογο, για αλήθεια, για εμπειρίες που δεν εξαντλούνται στο πρόγραμμα σπουδών.

Η νέα σχολική χρονιά ως αφετηρία

Στην πραγματικότητα, κάθε Σεπτέμβριος είναι μια ευκαιρία. Να ξαναθυμηθούμε ότι η υγεία δεν είναι μόνο σωματική, αλλά και ψυχική. Ότι η μάθηση δεν είναι μόνο ύλη, αλλά και κλίμα. Ότι η επιτυχία δεν είναι μόνο βαθμοί, αλλά και σχέσεις.

Η νέα χρονιά μάς καλεί να σταθούμε με ενσυναίσθηση ο ένας απέναντι στον άλλον, να δούμε το άγχος όχι ως στίγμα αλλά ως κοινή εμπειρία, να ακούσουμε τη φωνή μιας γενιάς που ζητά ποιότητα ζωής.

Γιατί, ίσως, η Γενιά Ζ να μας δείχνει το δρόμο για κάτι μεγαλύτερο: ένα σχολείο και μια κοινωνία όπου η μάθηση συνδέεται με την κατανόηση, και η επιτυχία με την ανθρωπιά.

Η νέα σχολική χρονιά δεν είναι μόνο έναρξη μαθημάτων· είναι μια πρόσκληση. Πρόσκληση να σταθούμε πιο κοντά στους νέους, να ακούσουμε τι έχουν να πουν, να μοιραστούμε το άγχος τους και να διδαχτούμε από τις αξίες τους. Γιατί κάθε φορά που ξεκινά μια χρονιά, δεν ξαναγράφουμε μόνο το πρόγραμμα σπουδών. Ξαναγράφουμε και το αφήγημα για το πώς θέλουμε να ζούμε μαζί.