Η αρχαιολογική σκαπάνη που άλλαξε τη μοίρα της Ηλείας

150 χρόνια από τις ανασκαφές στην Αρχαία Ολυμπία

Γράφει ο Χρήστος Βορλόκας

Τον Σεπτέμβριο του 1875, δηλαδή ακριβώς 150 χρόνια από σήμερα, έλαβε χώρα ένα γεγονός με ιδιαίτερη ιστορική και αρχαιολογική αξία, η συστηματική ανασκαφή στην Ολυμπία, με την ευθύνη του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, μια από τις πρώτες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα, αποτελώντας τον «πιλότο» για άλλες ανασκαφικές έρευνες σε όλη τη χώρα.

Αιώνες βυθισμένη στη λάσπη του Αλφειού, η ιερή Άλτη άρχισε σταδιακά να αποκαλύπτεται, αλλάζοντας κυριολεκτικά τη μοίρα μιας περιοχής αγροτικού και κτηνοτροφικού χαρακτήρα και διαμορφώνοντας ένα διαφορετικό μέλλον για ολόκληρη την Ηλεία αλλά και την Ελλάδα.

Η ανασκαφή του 1875 στην Ολυμπία ήταν το αποτέλεσμα επίσημης συμφωνίας μεταξύ του ελληνικού και του τότε πρωσικού κράτους και διεξήχθη με επικεφαλής τον Ερνέστο Κούρτιο, φιλέλληνα ιστορικό και αρχαιολόγο. Είχε προηγηθεί, βέβαια, μια περιορισμένης έκτασης ανασκαφή από την επιστημονική ομάδα της Γαλλικής εκστρατείας στην μόλις απελευθερωθείσα Πελοπόννησο (Expédition de Morée), το 1829, διάρκειας έξι μόλις εβδομάδων, όπου ανακαλύφθηκαν τότε οι τρεις πρώτες μετόπες του ναού του Δία, οι οποίες και μεταφέρθηκαν στο μουσείο του Λούβρου, με την άδεια του Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια.

Σαράντα έξι χρόνια μετά, τον Σεπτέμβριο του 1875, ξεκίνησε η κύρια ανασκαφή με εντατικούς ρυθμούς και πολυάριθμο προσωπικό, που διήρκησε πολλές περιόδους. Μέχρι τότε, η Ολυμπία ήταν γνωστή κυρίως μέσα από τα έργα ιστορικών και περιηγητών της αρχαιότητας, όπως ο Παυσανίας, ο Στράβων και άλλοι. Ο Παυσανίας, ο οποίος βρέθηκε στην Ολυμπία τον 2^ο αιώνα μ.Χ. είχε κάνει λεπτομερέστατη περιγραφή των κτισμάτων και των αγαλμάτων στην Άλτη, έτσι που οι αρχαιολόγοι είχαν μια σημαντική πηγή για τις έρευνές τους.

Ενθουσιασμός και θαυμασμός

Κάθε φορά που η αρχαιολογική σκαπάνη έφερνε στο φως ευρήματα, ο ενθουσιασμός όσων εργάζονταν στις ανασκαφές ήταν απερίγραπτος. Τα περίφημα αετώματα του ναού του Δία, με τον επιβλητικό Απόλλωνα στο κέντρο, το άγαλμα του Ερμή του Πραξιτέλη, της Νίκης του Παιωνίου, όλα τα μοναδικά έργα τέχνης που είχε περιγράψει ο Παυσανίας, έρχονταν το ένα μετά το άλλο στο φως, προκαλώντας τον θαυμασμό όχι μόνο των αρχαιολόγων αλλά και ολόκληρου του πλανήτη.

Καθώς η αναδυόμενη Ολυμπία προκάλεσε αμέσως το παγκόσμιο ενδιαφέρον, άρχισε να διαμορφώνεται ένα διεθνές φιλο-ολυμπιακό κίνημα που οδήγησε στη θεσμοθέτηση του μεγαλύτερου αθλητικού γεγονότος στον κόσμο, των αναβιωμένων Ολυμπιακών Αγώνων. Παράλληλα, χιλιάδες λόγιοι, καλλιτέχνες, επιστήμονες ανά τον κόσμο άρχισαν να επισκέπτονται την Ολυμπία για να θαυμάσουν από κοντά τα ευρήματα. Ανάμεσά τους και ο πασίγνωστος συγγραφέας Όσκαρ Ουάιλντ, που μάλιστα έκανε «κοπάνα» από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης για να δει την ανασκαπτόμενη Ολυμπία.

Λόγω της πρωτοποριακής επιστημονικής μεθοδολογίας που εισήχθη και εφαρμόστηκε από τους αρχαιολόγους του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, η ανασκαφή της Ολυμπίας έγινε παράδειγμα που στη συνέχεια ακολουθήθηκε σε πολλές άλλες ανασκαφές. Ανασκαφικές έρευνες, βέβαια, διεξάγονται στην Ολυμπία ακόμη και σήμερα, τόσο από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, σε μικρότερη κλίμακα, όσο και από την ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία.

Το μουσείο των ανασκαφών

Σημαντικές πληροφορίες και τεκμήρια για το σπουδαίο αυτό γεγονός μπορεί να βρει κανείς στο μικρό μουσείο, ακριβώς δίπλα στο Μουσείο Ιστορίας των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αρχαιότητα (παλαιό Μουσείο), το οποίο στο παρελθόν χρησίμευε ως κατοικία και διοικητήριο των Ελλήνων αρχαιολόγων. Εκεί εκτίθενται διάφορα ενδιαφέροντα αντικείμενα όπως μια γκραβούρα του κάμπου της Ολυμπίας πριν την έναρξη των ανασκαφών, φωτογραφίες των πρωταγωνιστών των πρώτων εκστρατειών και των ανασκαφών, η ιστορική συμφωνία του 1875, όργανα και ανασκαφικά εργαλεία, έγγραφα που σχετίζονται με τις ανασκαφές, φωτογραφίες νεότερων ανασκαφών και άλλα αναμνηστικά. Μαζί με τα άλλα δύο μουσεία της Ολυμπίας, το Μουσείο της Ιστορίας των Ανασκαφών της Ολυμπίας ανακαινίστηκε και εγκαινιάστηκε στις 24 Μαρτίου 2004 εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα εκείνη τη χρονιά.

150 χρόνια μετά, η Ολυμπία λάμπει στο φως, όμως το ενθουσιώδες κλίμα των πρώτων χρόνων της ανακάλυψής της, έχει πια χαθεί. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι όμως γοητεύονται από την αίγλη της και επισκέπτονται την Ολυμπία κάθε χρόνο, ωστόσο η Ολυμπία έχει πολλά ακόμη να μας αποκαλύψει, όσο οι ανασκαφές συνεχίζονται.