Πανελλαδικές εξετάσεις: Ενδεικτικές απαντήσεις στα Αρχαία Ελληνικά

Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Α1.α.

β.

Β1.

Ο βασικός εκφραστικός τρόπος παρουσίασης του θέματος του μύθου από τον Πλάτωνα είναι η αλληγορία. Με το ρήμα «ἀπείκασον» ο Σωκράτης μάς εισάγει στην παρομοίωση ή μεταφορά του σπηλαίου: παρομοιάζει τον κόσμο με σπηλιά και τους ανθρώπους με δεσμώτες. Όταν, όμως, η παρομοίωση ή η μεταφορά δεν περιορίζεται σε μια έννοια ή φράση, αλλά εκτείνεται σε μεγαλύτερο τμήμα του κειμένου ή σε μια ενότητα ή και σε ολόκληρο το έργο, όπως συμβαίνει στη δική μας περίπτωση, τότε ονομάζεται αλληγορία. Η αλληγορία, επομένως, είναι ένας εκφραστικός τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας άλλα λέει και άλλα εννοεί. Πρόκειται, συνεπώς, για συνεχή μεταφορά ή παρομοίωση.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Ο Πλάτωνας τη χρησιμοποιεί για να κάνει πιο κατανοητές δύσκολες φιλοσοφικές έννοιες και για να κερδίσει την προσοχή και το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Επίσης, ο εκφραστικός αυτός τρόπος τού είναι χρήσιμος, όταν θέλει να θεμελιώσει απόψεις που δεν μπορούν να στηριχτούν με τη διαλεκτική ή για να ενισχύσει τη διαλεκτική. Η αξία της είναι διδακτική και όχι αποδεικτική. Επίσης, η αλληγορία είναι ένας αναλογικός συλλογισμός τον οποίο ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί για να δείξει πώς βλέπει τον κόσμο και όχι για να αιτιολογήσει την κατάσταση του κόσμου.

 Στην παραστατική εικόνα των αλυσοδεμένων μέσα στην υπόγεια σπηλιά, παρουσιάζεται ο άνθρωπος της δόξας, της πλάνης, του περιορισμένου οπτικού πεδίου, της εξαναγκασμένης όρασης. Ο άνθρωπος, που εκλαμβάνει ως κάτι πραγματικό τη θέα της σκιάς των πραγμάτων, αγνοεί την αλήθεια και είναι ανίκανος για ουσιαστική βοήθεια προς το σύνολο. Η εικόνα των αλυσοδεμένων αισθητοποιεί τον άνθρωπο της εικασίας, της δόξας, τον δέσμιο της πλάνης. Αυτός ο άνθρωπος μόνο κακό μπορεί να προκαλέσει, αφού αδυνατεί να υπηρετήσει τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο καλό.

Στο κείμενο η αλληγορία μπορεί να εντοπιστεί στα σημεία «Ἰδὲ»,  «ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει», «ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα» και αποδίδει παραστατικά την επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση. Οι δεσμώτες είναι οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας και θεωρούν ότι οι σκιές είναι τα πραγματικά όντα.  Οι σκιές – οι ήχοιείναι τα δεδομένα της αίσθησης που οι αλυσοδεμένοι εκλαμβάνουν ως αληθινή πραγματικότητα. Πιστεύουν πως η μόνη πραγματικότητα είναι ό,τι βλέπουν ή ακούν, ό,τι τους δίνει η αίσθηση. Η στάση τους για την πραγματικότητα μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «αφελής εμπειρισμός» και η γνωστική τους κατάσταση με τον όρο «εικασία». Οι ήχοι που συνδέονται με τις σκιές αφορούν το δεδομένο της αίσθησης το οποίο και εμπιστεύεται το υποκείμενο έχοντας τη χαμηλότερη ποιότητα γνώσης (εικασία). Ζουν μέσα στο σκοτάδι της πνευματικής αμάθειας. Οι αλυσίδες είναι οι αισθήσεις που τους κρατούν δέσμιους και δεν τους αφήνουν να αντιληφθούμε την πραγματικότητα με τη βοήθεια της λογικής και υπό το φως του ορθού λόγου.

*Οι μαθητές σημαντικό είναι να εντάξουν στην απάντησή τους τα σχόλια που αφορούν το ρήμα «ἀπεικάζω» και τη φράση «παιδεία καὶ ἀπαιδευσία» στη σελ. 82 του σχολικού βιβλίου.

Β2. ΠΑΡΑΛΛΗΛΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Ομοιότητα: στο διδαγμένο κείμενο οι δεσμώτες που είναι βυθισμένοι στο σκοτάδι της αμάθειας πιστεύουν σε ένα ψευδή κόσμο, φθαρτό. Στο αδίδακτο κείμενο το απολυταρχικό κόμμα κατασκευάζει μια ψευδή πραγματικότητα και αρνείται την ύπαρξη της εξωτερικής πραγματικότητας «το Κόμμα…πιστέψεις» και «η φιλοσοφία του Κόμματος…πραγματικότητας».

Διαφορά: στην αλληγορία οι δεσμώτες λόγω των δεσμών είναι βυθισμένοι στο σκοτάδι της άγνοιας και τα δεσμά που είναι οι αισθήσεις τους κρατούν ακίνητους και δεν τους αφήνουν να αντιληφθούν την πραγματικότητα. Στο κείμενο του Όργουελ το κόμμα ορίζει οι πολίτες να απορρίπτουν τα δεδομένα των αισθήσεων «το Κόμμα σου…εντολή του». Οι πολίτες μέσω των αισθήσεων αντιλαμβάνονται την ύπαρξη της εξωτερικής πραγματικότητας «ο υλικός κόσμος…δεν αλλάζουν».

 Συνεπώς, στην αλληγορία του σπηλαίου η ψευδής πραγματικότητα στηρίζεται στην κυριαρχία των αισθήσεων ενώ στον Όργουελ στη νοητική αντίληψη των ισχυρών που θα επικρατούσε και θα καθόριζε την σκέψη των πολιτών.

Β3.

Β4.

Γ. ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γ1.

Ισχυρίζεται ο Πρόδικος ότι την παρατηρούσε συχνά και εξέταζε και εάν κανείς άλλος την έβλεπε, και πολλές φορές στόχευε (έριχνε βλέμματα) και στη σκιά της. Και όταν έφθασαν πιο κοντά στον Ηρακλή, από τη μια εκείνη για την οποία είπαμε πρώτη, προχωρούσε με το ίδιο βήμα, ενώ η άλλη, επειδή ήθελε να προλάβει, έτρεξε προς τον Ηρακλή και είπε: «Σε βλέπω, Ηρακλή, ν’ απορείς ποιο δρόμο να πάρεις στη ζωή σου. Εάν, λοιπόν, κάνεις εμένα φίλη σου, θα σε οδηγήσω στον πιο ευχάριστο και εύκολο δρόμο και από τα ευχάριστα κανένα δε θα υπάρξει που να μη γευτείς και θα περάσεις την ζωή σου χωρίς να δοκιμάσεις δυσκολίες.

Γ2.

Η Αρετή και η Κακία είναι δύο γυναίκες επιβλητικές. Αρχικά, η Αρετή περιγράφεται εξωτερικά ευπρεπή στην όψη και ευγενική ως προς τη φύση της. Στο σώμα είναι στολισμένη και καθαρή, τα μάτια της σεβαστικά, στο σχήμα συνετά και τα ρούχα της λευκά. Η Κακία παρουσιάζεται καλοθρεμμένη, με χυμώδη σωματότυπο, καλλωπισμένη ως προς το χρώμα ώστε να φαίνεται πιο λευκή και ροδαλή. Η στάση της ήταν πιο στητή και τα μάτια της έβλεπαν ψηλά. Τα ρούχα της ήταν με τέτοιο τρόπο φορεμένα ώστε να διαγράφεται η νεανική της ομορφιά.

Γ3.

α.

β.

Γ4.

α.

β.

«…εἴ τις ἄλλος αὑτήν θεᾱται…» : Δευτερεύουσα ονοματική, πλάγια ερωτηματική πρόταση. Εισάγεται με τον ερωτηματικό σύνδεσμο, ολικής άγνοιας «εἴ» και εκφέρεται με οριστική έγκλιση. Λειτουργεί ως αντικείμενο στο απαρέμφατο ἐπισκοπεῑν.

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ «ΑΛΜΑ»

Βόλλαρη Εξακουστή

Δάββου Σοφία

Λούπη Βασιλική

Μιχαηλίδη Αθηνά

Παναγιωτοπούλου Όλγα

Πανοπούλου Ιωάννα

Παπαδόπουλος Σάκης