Δέκα χρόνια πήρε στον Οδυσσέα των ομηρικών επών να βρει το δρόμο του για την Ιθάκη και άλλα δέκα χρόνια πολεμούσε μπροστά στα τείχη της Τροίας.

Αναμφίβολα, σε αυτές τις δεκαετίες, αντίστοιχες φορές γύρισε η γη πλήρως γύρω απ’ τον ήλιο, κάτι που οι άνθρωποι της εποχής αγνοούσαν. Και θα περνούσαν αρκετοί αιώνες μέχρι οι άνθρωποι να διανοηθούν πως κάτι τέτοιο ενδεχομένως να εξηγεί ποια είναι η πραγματική θέση τους στον κόσμο. Και θα περνούσαν τουλάχιστον άλλοι τόσοι μέχρι να το αποδείξουν.

Η οριστική αποδοχή της δαρβίνειας θεώρησης για τη συνεχή αλλαγή των οργανισμών ως ανάγκη προσαρμογής στο διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον τους σήμανε για τους ανθρώπους άλλη μία πετυχημένη αλλαγή. Η κατανόηση πως δεν επιβιώνει ο ισχυρότερος ή ο εξυπνότερος, αλλά αυτός που προσαρμόζεται καλύτερα,  εξήγησε μύθους και πραγματικότητες αιώνων. Στη χώρα των Κυκλώπων δεν νίκησε ο δυνατότερος Πολύφημος ή ο εξυπνότερος Οδυσσέας αλλά ο Κανένας -κι αυτός πρόσκαιρα. Όταν το πρόσωπο του ήρωα έγινε ξανά αναγνωρίσιμο, η οδύσσειά του συνεχίστηκε.

Ο πολυμήχανος ήρωας θα επιβιώσει σε μια ιστορία όπου άνθρωποι και θεοί είτε αλλάζουν μορφή είτε αφήνουν τα χρόνια που έχουν περάσει από πάνω τους να μιλήσουν γι΄ αυτούς, προτού συνομιλητές, συνδαιτημόνες και συναγωνιστές καταλάβουν την πραγματική τους ταυτότητα. Ο κόσμος αυτός των ηρώων θα επιβιώσει τελικά μέσα από το λόγο, αποθέτοντας τα συντρίμμια του πίσω στην αγκαλιά του φυσικού τοπίου απ’ το οποίο προήλθαν. Το παλιό σύστημα θα δώσει τη θέση του σε ένα άλλο και η ιστορία θα συνεχιστεί, κάθε φορά ολοένα και πιο μακριά απ’ τους θεούς, ολοένα και πιο κοντά στους ανθρώπους.

Σήμερα, η  τεχνολογική πρόοδος, ο τεράστιος όγκος συσσωρευμένης γνώσης και πληροφορίας, η έκταση και το βάθος της δικτύωσης, το πλήθος και η ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού, συνιστούν έναν θρίαμβο. Για τους ανθρώπους του αρχαίου κόσμου η δύναμη και νόηση στον 21ο αιώνα θα μπορούσε να εκληφθεί ως θεϊκή. Παρόλα αυτά, και σήμερα μετράμε με δεκαετίες.

Στον αρχαίο κόσμο μπορούσε να ανατρέξει κανείς σε δύο δεκαετίες οργής και νοσταλγίας για να κοινωνήσει τη συλλογική μνήμη και συνείδηση του γνωστού κόσμου. Στο σύγχρονο κόσμο αρκεί να ανατρέξει κανείς σε ένα διαδικτυακό παιχνίδι φωτογραφιών, όπου εκατομμύρια άνθρωποι διαλέγουν την εικόνα του εαυτού τους όπως είναι σήμερα και όπως ήταν δέκα χρόνια πριν.

Το 10 Year Challenge είναι το πιο ενδεικτικό παράδειγμα της μαζικής αντίληψης σήμερα για την αλλαγή. Οι άνθρωποι στο ρόλο του ποιητή αφήνουν την εικόνα να διηγηθεί την ιστορία τους, σαν να υπάρχει μια αναλλοίωτη φύση κάτω από την φαινομενική αλλαγή της μορφής δεν είναι παρά η αναμενόμενη αλλαγή που επιφέρει ο χρόνος -εν προκειμένω τα δέκα χρόνια- χωρίς θεϊκές παρεμβάσεις, όπως έχουμε πλέον μάθει.

Η παρατήρηση πως  το παραπάνω παιχνίδι ενδέχεται να μην είναι τόσο αθώο, προκάλεσε αίσθηση. Τα εκατομμύρια των διπλών φωτογραφιών συνιστούν ένα πρωτοφανές στη στόχευση και ιεράρχησή του σύνολο δεδομένων, προορισμένο για τη δημιουργία και εξέλιξη αλγοριθμικών μοντέλων αναγνώρισης προσώπων με πλήθος μελλοντικών εφαρμογών. Κι αν αυτές οι εφαρμογές ενδεχομένως βοηθούν στην αναζήτηση χαμένων προσώπων, τότε η Ιθάκη δεν μας γέλασε, καταπώς λέει ο ποιητής.

Αν, όμως, προμηνύουν νέες μορφές κοινωνικού αυτοματισμού, αποκλεισμών και περιθωριοποίησης, ποια Οδύσσεια άραγε  να περιμένει τότε τον καθέναν που έγινε άθελά του ο…κανένας;