Εύα Σπαθάρα
ΕκπαιδευτικόςΜSc, MEd, Στέλεχος ΓΓΙΦ

Ένας από τους βασικότερους στόχους που διαπνέει τις αρχές της εκπαίδευσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι η προώθηση της έμφυλης ισότητας, ο σεβασμός στη διαφορετικότητα η άρση των ανισοτήτων και των διακρίσεων που προκύπτουν εξαιτίας του φύλου, της φυλής, της τάξης , θρησκείας. Δεν μπορεί να νοηθεί δημοκρατική κοινωνία χωρίς τη διασφάλιση των στοιχειωδών ελευθεριών για το άτομο, χωρίς την τήρηση και προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων μεταξύ των οποίων και η ισότητα. Το αξιακό σύστημα που συνάδει με την δημοκρατικότητα των κοινωνιών και μάλιστα το προϋποθέτει ως εγγενές χαρακτηριστικό της αναφέρεται και ισχύει για όλα τα μέλη της ανεξαιρέτως.

Ο ρόλος που δύναται να διαδραματίσει ο κινηματογράφος στο πρόταγμα της δημοκρατίας και της έμφυλης ισότητας είναι ιδιαίτερα σημαντικός δεδομένου ότι μπορεί να αποτελέσει ένα πολυδύναμο εργαλείο, σημαντικό αγωγό εκπαίδευσης σεβασμού, ισότητας και ελευθερίας των ανθρώπων ανεξάρτητα από φυλή, φύλο, θρήσκευμα τάξη. Ένας από τους τρόπους που μπορεί να το κατορθώσει αυτό είναι να αξιοποιήσει το φύλο ως αναλυτική, κατηγορία στην δημιουργία και την προσέγγιση των ταινιών με άλλα λόγια να εντάξει το φύλο στην προφιλμική, στην φιλμική και στην μεταφιλμική συνθήκη. Ως προς την εκπαιδευτική πραγματικότητα διάχυση του φύλου σε σχέση με τον κινηματογράφο ως εκπαιδευτική εργαλείο σημαίνει να μάθει ο/η μαθητής/τρια να προσλαμβάνει-ερμηνεύει το κινηματογραφικό προϊόν έχοντας ως άξονα, ως εργαλείο μελέτης μιας ταινίας το φύλο.

Η έμφυλη ανάγνωση ταινιών δεν εστιάζει μονάχα στο περιεχομενικό μέρος μιας ταινίας. Συνιστά πολυεπίπεδη ανάγνωση και μελετά σε γενικές γραμμές τις συνθήκες κατασκευής μιας ταινίας, την ταινία καθ εαυτή, αλλά και τον τρόπο πρόσληψης της εκ μέρους του κοινού που σαφώς δεν μπορεί να νοηθεί ουδέτερο, αφηρημένο και άφυλο. Χώρος, χρόνος, χρηματοδότηση, παραγωγοί, δημιουργοί, σκηνοθέτες/τριες θέμα της ταινίας πρωταγωνιστές/στριες, χώρος προβολής, τεχνικά μέσα, συμμετοχή θεατών, τίθενται υπό το πρίσμα της κριτικής από την οπτική του φύλου με στόχο να ενισχυθεί η ισότιμη αντιμετώπιση των φύλων όχι μόνο σε ό,τι αφορά την κινηματογραφική βιομηχανία αλλά και στην κοινωνία ευρύτερα.

Η αναγόρευση του φύλου ως κομβική αναλυτική κατηγορία για την έρευνα του εκάστοτε αντικειμένου, συμβάλλει άμεσα ή έμμεσα , ρητά ή άρρητα, στην αποκάλυψη και υπονόμευση των πατριαρχικών «λόγων», καθώς των μηχανισμών εξουσίας και καταστολής που αυτοί διεκπεραιώνουν, πραγματώνουν και διαιωνίζουν, στο πλαίσιο επιστημονικών αντικειμένων ακαδημαϊκών πειθαρχιών και θεσμών (κατά κανόνα υπόρρητα και, από πλευράς των φορέων τους. συχνά ασυνείδητα). Τεράστια είναι η συμβολή της φεμινιστικής θεωρίας για την ανάδειξη των ορατών και αοράτων ανισοτήτων που προκύπτουν και απορρέουν από το φύλο.

Στο χώρο δε του κινηματογράφου, η φεμινιστική θεωρία συνιστά ένα σύνολο προτάσεων ως προς τη σύσταση του κινηματογράφου, την πολιτισμική παραγωγή τις αναπαραστατικές κατηγορίες, υποκειμενικότητα έμφυλη, στις πρακτικές θέασης στην ταύτιση στην πολιτισμική ισχύ την ιστορική αορατότητα ή ορατότητα στην επιθυμία και φαντασίωση καθώς και στην αλληλεπίδραση αυτών των πεδίων. Συνέβαλλε αποφασιστικά στην κατανόηση της σεξουαλικότητας και σεξουαλικής διαφορετικότητας. Παρήγαγε νέες γνωστικές προσεγγίσεις για την θέαση της γυναίκας είτε ως υποκείμενο είτε ως αντικείμενο.

Έθεσε ερωτήματα φύλου εθνικότητας φυλής, τάξης , επανεξέτασε ζητήματα οπτικοαουστικού κειμένου και καταναλωτικής κουλτούρας. Ιδιαίτερα σήμερα στην εποχή της κυριαρχίας του θεάματος και της εντεινόμενης χρήσης και αξιοποίησης των νέων μορφών ψηφιακής έκφρασης και επικοινωνίας σ’ ένα ευρύ φάσμα καθημερινής πρακτικής ιδιαίτερα ο ρόλος του κινηματογράφου που εδώ μας αφορά, οφείλει να επαναπροσδιορίσει το πλαίσιο λειτουργίας του εντάσσοντας δυναμικά στο εσωτερικό του την οπτική του φύλου. Αναγκαιότητα που καθίσταται επιτακτική πλέον, αποτελεί αίτημα πλείστων γυναικών και ανδρών ηθοποιών υπό το βάρος και τον απόηχο των σκανδάλων σεξουαλικής παρενόχλησης κι έμφυλης σεξιστικής βίας που συγκλονίζουν την παγκόσμια κινηματογραφική βιομηχανία, αρχής γενομένης με το σκάνδαλο Weinstain.

Η κριτική που ασκήθηκε αφορά στην σεξουαλική εκμετάλλευση των γυναικών, την πραγμοποίησή τους, την κατασκευή ενός ηγεμονικού κυρίαρχου ανδροκρατικού σεξιστικού λόγου μέσω της κινηματογραφικής βιομηχανίας, την στερεοτυπική αναπαράστασή τους, τον άνισο τρόπο αντιμετώπισής τους από τους κινούντες τα νήματα της κινηματογραφικής βιομηχανίας που στην πλειοψηφία τους ουδόλως τυχαίως είναι άνδρες.

Ως απάντηση στην σεξιστική πραγματικότητα που διατρέχει την κινηματογραφία βιομηχανία ήρθε η οργάνωση διαδηλώσεων, δημιουργία κινημάτων όπως το metoo και time;sup με αίτημα να ακουστεί πλέον και η φωνή των γυναικών, να καταδειχτεί η ορατότητα και οι διαστάσεις του σεξισμού και της παρενόχλησης και να θεσπιστούν μέτρα που να προασπίζουν και να προστατεύουν εκείνα τα άτομα που υφίστανται κάθε είδους παρενόχληση και σεξιστική βία.

Τα παραπάνω καταδεικνύουν ότι μένει πολύς δρόμος ακόμη να διανυθεί για την επίτευξη της ουσιαστικής ισότητας και ότι το φύλο τελικά δεν αποτελεί μια ουδέτερη χωρίς αξιολογία κατηγορία αλλά τουναντίον μια βαθιά πατριαρχική, ιδεολογική, ιεραρχική, εξουσιαστική ταξινομητική αρχή οργάνωσης των κοινωνιών.

Υπό το βάρος των παραπάνω, επίσης γίνεται αντιληπτό πως ο κινηματογράφος οφείλει και πρέπει να αποτελέσει σημαντικό εκπαιδευτικό εργαλείο ο οποίος, παρέχει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό και στους μαθητές να ασκηθούν πολυεπίπεδα στην κατάκτηση γραμματισμών: έμφυλου, κριτικού, πολιτισμικού, αισθητικού, δημιουργικού… Διά της υιοθέτησης του φύλου ως αναλυτικού και μεθοδολογικού εργαλείου καλούμαστε να κατανοήσουμε τι σημαίνει και τι συνιστά έμφυλη ανάγνωση ενός έργου τέχνης, τους τρόπους ρύθμισης και απορύθμισης έμφυλων διχοτομιών, έτσι που να παρέχεται η δυνατότητα στους μαθητές να διερευνήσουν το πολυεπίπεδο της αφηγηματικής ανάγνωσης μιας ταινίας κι όχι μόνο, να κατανοήσουν ότι η εστίαση, το βλέμμα, ο τρόπος ανάγνωσης καθορίζει και την παραγωγή του νοήματος.

Ως Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων (ΓΓΙΦ) αντιλαμβανόμαστε τον παιδευτικό ρόλο του κινηματογράφου ως δομικό της παραγωγής αναπαραγωγής έμφυλων εξουσιαστικών διχοτομικών διπόλων αλλά και την δυνατότητα κριτικής και υπονόμευσης αυτών. Προς αυτή την κατεύθυνση έχουμε εξαγγείλει μια σειρά μέτρων και πολιτικών που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα δράσεων που αφορούν στην πολιτιστική εν γένει δημιουργία με παράλληλη ενίσχυση των γυναικών δημιουργών και ανδρών που προωθούν το ζήτημα της έμφυλης ισότητας μέσα από το έργου τους και έχουν ενταχθεί στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης Ισότητας των Φύλων (2016-2020).

Παράλληλα η ΓΓΙΦ συνεργάζεται με φορείς όπως το Φεστιβάλ Ολυμπίας για νέους/ες με στόχο την προώθηση της έμφυλης ισότητας, την άρση των στερεοτυπικών αναπαραστάσεων, προσλήψεων, του σεξισμού, της έμφυλης βίας.

Οι δημιουργοί του Φεστιβάλ Κινηματογράφου για παιδιά και νέους/ες, το Φεστιβάλ καθ΄εαυτό, ως πολιτιστικό, κινηματογραφικό γεγονός πανευρωπαϊκής εμβέλειας κι αναγνώρισης, στην εικοσαετή του πλέον πορεία έχει αποδείξει εμπράκτως την ευαισθησία του μέσω της δράσης του, της θεματολογίας του, της επιλογής ταινιών κι εντέλει τους στόχους που προτάσσει για την ύπαρξη και λειτουργία του.

Παράλληλα αποτελεί θετικό γεγονός κι ελπίδα ότι νέες και νέοι μέσω των ταινιών τους αμφισβητούν, κρίνουν τοποθετούνται σε αντίστοιχα ζητήματα έμφυλης ισότητας, ταυτοτήτων, έμφυλης βίας, ρατσισμού, ανθρωπίνων σχέσεων προτάσσοντας έναν άλλο κόσμο που μοιάζει, και πρέπει να είναι και να καταστεί εφικτός, όχι μόνο μέσω της μαγείας του κινηματογράφου αλλά και της καθημερινής πρακτικής και δράσης.

1. Επιστημονική σειρά ΘΕΦΥΛΙΣ, Φεμινιστικές παρεμβάσεις στις σύγχρονες επιστήμες, Μωσαϊκό παραδειγμάτων, Επιστημονική επιμέλεια και πρόλογος, Β.Δενδρινού, μτφρ,φιλολογική επιμέλεια ,εισαγωγήΕ.Σηφάκη, Υπεύθυνες σειράς Σ.Βοσνιάδου, Β.Δενδρινού