«Το πάρτι τελείωσε» για την Τουρκία;
H Toυρκία είναι αντιμέτωπη με μια κρίση παρόμοια με αυτήν που έπληξε την Ινδονησία και άλλες χώρες της Ασίας στα τέλη της δεκαετίας του 1990, εκτιμά σε άρθρο του στους New York Times ο νομπελίστας οικονομολόγος Πολ Κρούγκμαν, υπογραμμίζοντας πως “το πάρτι τελείωσε”.
Σύμφωνα με τον Πολ Κρούγκμαν, το σενάριο των συγκεκριμένων κρίσεων είναι το εξής: “Ξεκινάς με μια χώρα, που για οποιοδήποτε λόγο, έγινε η αγαπημένη των ξένων δανειστών και βίωσε μια μεγάλη εισροή ξένων κεφαλαίων για αρκετά χρόνια. Το κρίσιμο είναι πως το χρέος που προκύπτει με τον τρόπο αυτό αποτιμάται σε ξένο νόμισμα, όχι σε εγχώριο (που είναι και ο λόγος που οι ΗΠΑ, οι οποίες δέχτηκαν και αυτές μεγάλες εισροές στο παρελθόν, δεν είναι εξίσου ευάλωτες, καθώς δανείζονται σε δολάρια).
Σε κάποιο σημείο ωστόσο το πάρτι τελειώνει. Δεν έχει τόση σημασία τι προκαλεί την απότομη διακοπή στον ξένο δανεισμό: μπορεί να είναι γεγονότα στο εσωτερικό, όπως το να τοποθετείς το γαμπρό σου ως υπεύθυνο για την οικονομική πολιτική, μπορεί να είναι μια αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων, μπορεί να είναι μια κρίση σε μια άλλη χώρα που οι δανειστές θεωρούν πως είναι παρόμοια με τη δική σου.
Όποιο και αν είναι το σοκ, το κρίσιμο είναι ότι το ξένο χρέος έχει καταστήσει την οικονομία σου ευάλωτη σε ένα σπιράλ θανάτου. Η απώλεια εμπιστοσύνης προκαλεί πτώση στο νόμισμα σου. Αυτό κάνει πιο δύσκολο να αποπληρώσεις τα χρέη σε ξένο νόμισμα. Αυτό πλήττει την πραγματική οικονομία και μειώνει ακόμα περισσότερο την εμπιστοσύνη, οδηγώντας σε περαιτέρω πτώση το νόμισμα σου και ούτω καθεξής. Το αποτέλεσμα είναι ότι το ξένο χρέος εκτινάσσεται ως ποσοστό του ΑΕΠ. Η Ινδονησία μπήκε στην οικονομική κρίση της δεκαετίας του 1990 με ξένο χρέος λιγότερο από 60% του ΑΕΠ, περίπου όσο και της Τουρκίας φέτος. Ως το 1998 η βουτιά της ρουπίας είχε στείλει το χρέος αυτό σχεδόν στο 170% του ΑΕΠ”.
Το ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι αν η Τουρκία μπορεί να αποφύγει αυτή την κατάρρευση και να μειώσει το κόστος της κρίσης; Σύμφωνα με τον Κρούγκμαν υπάρχουν ακόμα περιθώρια, αλλά είναι πολύ στενά. Αυτό που χρειάζεται είναι ένας συνδυασμός βραχυπρόθεσμης ανορθοδοξίας και αξιόπιστων δεσμεύσεων για επιστροφή στην ορθοδοξία μακροπρόθεσμα.
Τα βήματα που πρέπει να γίνουν κατά τον ίδιο είναι τα εξής: να διακοπεί η εκρηκτική άνοδος του λόγου του χρέους με κάποια προσωρινά capital controls και την αποκήρυξης ενός μέρους του χρέους σε ξένο νόμισμα. Εν τω μεταξύ, πρέπει να υπάρξουν μέτρα για ένα δημοσιονομικά βιώσιμο καθεστώς μόλις λήξει η κρίση. Αν όλα πάνε καλά, η εμπιστοσύνη θα επιστρέψει σταδιακά και τα capital controls θα αρθούν. Όπως επισημαίνει, “κάτι παρόμοιο έκανε η Μαλαισία το 1998 και η Νότια Κορέα την ίδια εποχή. Μια δεκαετία αργότερα, η Ισλανδία τα κατάφερε επίσης αρκετά καλά με ένα συνδυασμό capital controls και αποκήρυξης χρέους”.
Όμως ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται πως ακολουθεί μια τελείως διαφορετική κατεύθυνση. Μέχρι τώρα έχει αφήσει την οικονομική πολιτική εκτός πλαισίου και επιχειρεί να διαχειριστεί την κρίση με επικοινωνιακούς όρους, αποδίδοντας την κρίση σε εξωτερικούς εχθρούς. “Μπορεί αυτοί να έχουν το δολάριο, αλλά εμείς έχουμε τον Θεό μας”, δήλωσε κάνοντας λόγο για έναν “οικονομικό πόλεμο”, ενώ ισχυρίστηκε ότι η Τουρκία δεν αντιμετωπίζει μακροοικονομικά προβλήματα ή προβλήματα με το τραπεζικό σύστημα, αλλά «πρόκειται για μια τεχνητή κρίση”.
Είναι δεδομένο πως η σύγκρουση με τις ΗΠΑ έχει επιφέρει σημαντικά πλήγματα στην Τουρκία, όμως είναι επίσης αλήθεια πως η Τουρκία αντιμετωπίζει σημαντικά δημοσιονομικά προβλήματα και πως ο ίδιος ο Ερντογάν έχει σημαντική ευθύνη για την οικονομική κατάρρευση. Υπενθυμίζεται πως οι υποβαθμίσεις της τουρκικής οικονομίας είναι διαδοχικές το τελευταίο διάστημα και οι αποδόσεις των δεκαετιών ομολόγων ξεπέρασαν το 15%, καθιστώντας απαγορευτικό το δανεισμό της χώρας από τις αγορές. Η πτώση της λίρας, η διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, του δημοσιονομικού ελλείμματος αλλά και η σημαντική αύξηση του εξωτερικού χρέους, που είχε καταγραφεί πολύ πριν τις εκλογές, έχουν προκαλέσει μεγάλη ανησυχία στους επενδυτές, που εγκαταλείπουν σταδιακά την τουρκική οικονομία. Η μεγάλη εξάρτηση της τουρκικής οικονομίας από τους ξένους επενδυτές σε συνδυασμό με τις πολιτικές του Ερντογάν οδήγησαν αναπόφευκτα την Τουρκία σε ένα καταστροφικό οικονομικό αδιέξοδο.
Όπως υπογραμμίζει σε άρθρο του στο Politico ο Τούρκος αναλυτής Aykan Erdemir, πρώην βουλευτής και επικεφαλής του “Ιδρύματος για την Προάσπιση των Δημοκρατιών”, ενός think Tank που ειδικεύεται σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, οι αναδυόμενες αγορές όπως η Τουρκία γνώρισαν μεγάλη άνθηση, καθώς απέκτησαν πρόσβαση σε φτηνά κεφάλαια, και ιδιαίτερα ο ιδιωτικός τους τομέας.
Όμως αυτά κάποτε τελειώνουν και ο Ερντογάν, αν και έβλεπε την επικείμενη οικονομική κρίση, τα τελευταία δύο χρόνια αντί να επικεντρωθεί στις αναγκαίες οικονομικές μεταρρυθμίσεις, επέλεξε να χρησιμοποιήσει τις διευρυμένες εξουσίες του για να τιμωρήσει τους εχθρούς του και να συγκρουστεί με τους Δυτικούς πρώην συμμάχους του. Μάλιστα το τελευταίο διάστημα έχει επιδοθεί και στην “διπλωματία των ομήρων”. Περισσότερα από 50 άτομα, υπήκοοι δυτικών χωρών, έχουν φυλακιστεί με ανυπόστατες κατηγορίες για τρομοκρατία. Ο Ερντογάν επιδίωξε με αυτή την παρωχημένη τακτική να εξασφαλίσει παραχωρήσεις από χώρες της Δύσης με αντάλαγμα την απελεύθερωση των κρατουμένων. Πρόκειται για μια στρατηγική που έχει οδηγήσει σε διεθνή απομόνωση την Τουρκία, προκαλώντας και την χειρότερη κρίση με τις ΗΠΑ από το εμπάργκο του 1978.
Πρόκειται για έναν καταστροφικό φαύλο κύκλο για την Τουρκία. Όσο ο Ερντογάν απομονώνεται τόσο αυξάνει την επιθετική ρητορική του, και τόσο οι αντιδράσεις μεγαλώνουν και τα αντίποινα σοβαρεύουν. Και όσο οι διπλωματικές κρίσεις πληθαίνουν, τόσο ενισχύεται και η κρίση στην τουρκική οικονομία, η οποία είναι άμεσα εξαρτημένη από το ξένο κεφάλαιο. Κάθε κίνηση από την Άγκυρα φαίνεται πως οδηγεί σε νέα λάθη.
Ο Aykan Erdemir εκτιμά πως ενδεχομένως η Τουρκική οικονομία έχει φτάσει σε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Υπενθυμίζει δε πως πρόκειται για μια κρίση αντίστοιχου μεγέθους με αυτή που έφερε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία το 2001. Ακόμη και αν ο Τούρκος πρόεδρος πραγματοποιούσε μια στροφή και πραγματοποιήσει φιλικό άνοιγμα προς την Ουάσινγκτον είναι πλέον αμφίβολο αν μπορεί να αντιστρέψει την κατάσταση, καθώς η ζημιά σε οικονομικό και διπλωματικό επίπεδο μοιάζει στην παρούσα φάση ανεπανόρθωτη. Εξάλλου και ο ίδιος φαίνεται, βάσει δηλώσεών του, πως δεν έχει καμία τέτοια πρόθεση.
Αντίθετα κάνει λόγο για εναλλακτικές, για “αναζήτηση νέων φίλων και συμμάχων”, προφανώς αναφερόμενος στη Ρωσία και την Κίνα. Η σημερινή κρίση αποτελεί το τελευταίο – και ενδεχομένως καταληκτικό – επεισόδιο της αλλοπρόσαλλης πολιτικής του Ερντογάν. Το αν θα καταφέρει να βρει την αναγκαία πλέον υποστήριξη από τις “εναλλακτικές” που επικαλείται σύντομα θα φανεί. Το σίγουρο είναι πως τέτοιες κινήσεις, ιδιαίτερα στον τομέα της οικονομίας, απαιτούν χρόνο, κάτι που η Τουρκία δεν διαθέτει αυτή τη στιγμή.
