Γράφει η Γεωργιοπούλου Πουλχερία
Η περιπετειώδης πορεία των αθλητικών οργανώσεων έως την επίσημη διοργάνωση των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων
Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν το επιστέγασμα μιας μακράς πορείας αναζήτησης και σύνδεσης του δυτικού πολιτισμού με τις αξίες και τα ιδανικά του κλασικού λαμπερού παρελθόντος. Από το μεταφραστικό έργο του Ρήγα Φεραίου, την επαναστατημένη Γαλλία, τον Πύργο του 1837 και τις προσπάθειες των πανελληνίων αθλητικών διοργανώσεων με την ονομασία Ολύμπια στην Αθήνα του 19ου αιώνα, ορόσημο γίνεται η τέλεση της πρώτης Ολυμπιάδας το 1896.Τα στοιχεία δείχνουν ότι υπήρξε καθοριστική η επίδραση των Ολυμπιακών Αγώνων και στην αθλητική άνθηση της Ηλείας πριν και μετά την Ολυμπιάδα με την ανάπτυξη του στίβου και του ναυταθλητισμού.
Το 1896 αναβίωσε ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων ως διεθνής αθλητική διοργάνωση. Ο γάλλος βαρόνος Πιέρ ντε Κουμπερτέν ανέλαβε την πρωτοβουλία για επανάληψη ύστερα από δεκαπέντε αιώνες του κορυφαίου θεσμού της αρχαιότητας.
Ο Κουμπερτέν εντυπωσιάστηκε όταν η σκαπάνη Γερμανών αρχαιολόγων αποκάλυψε τα ερείπια της Αρχαίας Ολυμπίας (1874-1881) και λίγα χρόνια αργότερα συνέλαβε την ιδέα για την παιδαγωγική αξία της γυμναστικής και του αθλητισμού.
Ύστερα από συγκεντρώσεις και ομιλίες στο Παρίσι, τη Νέα Υόρκη και το Λονδίνο συγκαλεί με τη βοήθεια αθλητικών οργανώσεων το Α΄ Διεθνές Αθλητικό Συνέδριο στις 16 Ιουνίου 1894 στη Σορβόνη. Με την απόφαση του συνεδρίου αυτού γεννήθηκε ο θεσμός των Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων των νεοτέρων χρόνων με πρόεδρο της επιτροπής τον Δημήτριο Βικέλα.
Στις 25 Μαρτίου 1896 αναστήθηκε από τα βάθη των αιώνων το Ολυμπιακό Πνεύμα και γεννήθηκε στην Αθήνα ένας παγκόσμιος θεσμός , που συμβάλλει στην ανάπτυξη του αθλητισμού, στη συναδέλφωση των λαών και στην καλλιέργεια της αγάπης προς την Ειρήνη.
Ρήγας ο πρωτοπόρος
Η ιδέα και η ελπίδα αναστάσεως του ολυμπιακού πνεύματος στον τόπο, όπου γεννήθηκε, είχαν εκφρασθεί από τα προεπαναστατικά ακόμα χρόνια μέσα από το έργο του πρωτομάρτυρα της ελληνικής ελευθερίας Ρήγα Φεραίου.
Δίνοντας τον τίτλο ”Τα Ολύμπια” στην μετάφραση του ιταλικού έργου του Μεταστάσιο κατευθύνει αμέσως τον αναγνώστη στα γεγονότα των Ολυμπιακών Αγώνων και με την αναφορά στα ολυμπιακά αγωνίσματα και τις παραστάσεις τους, τις οποίες παραθέτει στο βιβλίο του, προσδίδει μια δυναμική στην ενίσχυση του φρονήματος των σκλαβωμένων, απαραίτητου στοιχείου στην επαναστατική ψυχολογική τους προετοιμασία.
Στα ”Προλεγόμενα του ίδιου βιβλίου αναγράφει με σχετική επεξήγηση τα είδη των Ολυμπιακών αγωνισμάτων της αρχαιότητας, παράλληλα όμως προσφέρει την σημαντική πληροφορία πως μερικά ολυμπιακά αγωνίσματα διατηρούνταν κατά την εποχή του στη Θεσσαλία και σε όλη την Ελλάδα.
Έτσι μεταφέρει ένα αίσθημα αισιοδοξίας ότι θα πρέπει όχι μόνο να διατηρούν στα χρόνια της σκλαβιάς τα ολυμπιακά αγωνίσματα αλλά και μετά την επανάσταση στην Ελλάδα να τους προσδώσουν την αίγλη που πρέπει να έχουν.
Ο Ρήγας ασχολείται με τους Ολυμπιακούς Αγώνες στο βιβλίο που επίσης μετέφρασε ”Νέος Ανάχαρσις”,όπου ένα κεφάλαιο με 70 σελίδες είναι αφιερωμένο σε αυτούς, ακόμα στη Χάρτα της Ελλάδος παραθέτει στο φύλλο εννέα το τοπογραφικό διάγραμμα της Αρχαίας Ολυμπίας.
Το έργο του Ρήγα ”Ολύμπια” είναι ένα από τα πρώτα που ανέβηκαν στην πρωτεύουσα το καλοκαίρι του 1836 και το 1837 ο Γεώργιος Παγών, ο πρώτος έλληνας που είχε σπουδάσει γυμναστική στη Γερμανία, εκδίδει ένα σχετικό βιβλίο.
Με τη σκέψη να εργαστεί για την αναβίωση των ολυμπιακών αγώνων, ως πανελλήνιας -όχι διεθνούς- αθλητικής οργάνωσης είχε αποφασίσει ο δήμος Λετρίνων (Πύργου) το 1838 και συγκρότησε επιτροπή με πρόεδρο τον Ανδρέα Αυγερινό, εξέδωσε ψήφισμα αλλά δεν προχώρησε σε καμία ενέργεια.
Αθλητικές διοργανώσεις στην Αθήνα «Τα Ολύμπια»
Ο πλούσιος ομογενής Ευάγγελος Ζάππας το 1858 φιλοδοξώντας να πρωτοστατήσει στην υλοποίηση του ονείρου για ανάπτυξη στη χώρα της γυμναστικής και του αθλητισμού με τη διοργάνωση κάθε τέσσερα χρόνια εκδηλώσεων με την κοινή επωνυμία ”Ολύμπια”(αθλητικοί αγώνες και εκθέσεις ελληνικών προϊόντων) δωρίζει μετοχές της Ελληνικής Ακτοπλοϊκής Εταιρείας και μετρητά για να οργανωθούν τα ”Ολύμπια” τον επόμενο χρόνο (1859).
Πράγματι παράλληλα με τα παντός είδους εσωτερικά και εξωτερικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα τα ”Ολύμπια” θα τελεσθούν το 1859 (με αρκετά ευτράπελα γεγονότα), το 1870 (στο Παναθηναϊκό Στάδιο, στο πρόγραμμα περιλαμβάνονταν δέκα αγωνίσματα, τους αγώνες παρακολούθησαν 25.000 θεατές, οι αθλητές έδωσαν όρκο πριν αρχίσουν οι αγώνες και μολονότι υπήρχε αυτό το προηγούμενο , στους Ολυμπιακούς του 1896 οι αθλητές δεν ορκίστηκαν), το 1888(μόνο έκθεση ελληνικών προϊόντων), το 1889, το 1891 και το 1893.
Η μεγάλη περιπέτεια
Η αναζωογόνηση των Ολυμπιακών Αγώνων συμπίπτει με μια περίοδο παγκόσμιων αναστατώσεων: Απονέκρωση ιδεολογιών, καταβαράθρωση των πολιτιστικών παραδόσεων, χάος διεθνές εξαιτίας της αναμέτρησης των αυτοκρατοριών (το Δεκέμβρη του 1893 είχε ακουστεί στο ελληνικό κοινοβούλιο η δραματική αναγγελία του Χαριλάου Τρικούπη ”δυστυχώς επτωχεύσαμεν”).
Για να αντιμετωπίσει η ελληνική Επιτροπή τις δαπάνες των αγώνων αναζήτησε πόρους από διάφορες πηγές. Ενήργησε δημόσιους εράνους, ζήτησε οικονομική ενίσχυση από τους δήμους των επαρχιακών πόλεων, από τις κοινότητες του εξωτερικού και από πλούσιους ομογενείς (Αβέρωφ).
Η φτωχή χώρα ανάμεσα στις οικονομικές καταρρεύσεις, τις εθνικές καταστροφές και τις πολεμικές αποζημιώσεις που της επιβάλλει η διεθνής οικονομική επιτροπή, θα κληθεί να αναλάβει μια διεθνή αθλητική διοργάνωση που ελάχιστοι πιστεύουν ότι θα φέρει εις πέρας.
Ο βαρόνος Κουμπερτέν είναι πλούσιος, αριστοκράτης και προνομιούχος και φρόντισε η τα μέλη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής (οκτώ συνολικά) να είναι κόμητες, δούκες και πρίγκιπες(5) και οι υπόλοιποι μεγιστάνες του χρήματος.
Οι αθλητικοί αγώνες, έγραφε, προορίζονται για τους εκλεκτούς (MemoiresOlympigues,50). Η πρωτοβουλία του για την επανάληψη των ολυμπιακών αγώνων απέβλεπε στην αθλητική κινητοποίηση της γαλλικής νεολαίας- η Γαλλία είχε ηττηθεί στον πόλεμο με τη Γερμανία (οι Γερμανοί για λόγους πολιτικούς κράτησαν από την αρχή αρνητική στάση έναντι της αναβίωσης των ολυμπιακών αγώνων και είδαν με καχυποψία τη σχετική κίνηση επειδή προερχόταν από το Παρίσι και δεν υπάρχει -έλεγαν- καμία απόδειξη ότι οργανώνεται αποκλειστικά από την Ελλάδα και με ελληνικά χρήματα.
Οι Γερμανοί αθλητές που δεν πειθάρχησαν στην απόφαση για αποχή από την Ολυπιάδα και ήρθαν στην Ελλάδα (20) δεν τιμήθηκαν όπως τους άξιζε και τέσσερις από αυτούς μεταξύ των οποίων δυο ολυμπιονίκες διαγράφτηκαν από τα σωματεία τους.
Δυο Εβραίοι από τη Γερμανία που είχαν αναδειχτεί πρωταθλητές στους ολυμπιακούς αγώνες του 1896 εξοντώθηκαν στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου, το βάρος τους έφτασε στα 22 κιλά.
Εντυπώσεις, λεπτομέρειες και στιγμιότυπα
Στην πρώτη σύγχρονη Ολυμπιάδα ήρθαν αθλητές μόνο από εννέα χώρες. Από τους 311 αθλητές που έλαβαν μέρος οι 230 ήταν έλληνες. Η αγγλική αθλητική ομάδα ήταν 6μελής, οι δυο ήταν υπάλληλοι της βρετανικής πρεσβείας και άλλοι δυο τουρίστες -ο ένας μάλιστα στέφθηκε ολυμπιονίκης!
Από αγωνιστικής άποψης η επιτυχία της Ολυμπιάδας μπορούσε να ήταν αξιολογότερη. Βέβαια κανείς δεν περίμενε εντυπωσιακές επιδόσεις , διότι δεν μετείχαν στους αγώνες οι ικανότεροι αθλητές κάθε χώρας.
Οι επιδόσεις των ελλήνων αθλητών -παρά τις αντίθετες εκτιμήσεις- πρέπει να θεωρηθούν ικανοποιητικές, με δεδομένο ότι ο συστηματικός και οργανωμένος αθλητισμός στη χώρα μας είχε ουσιαστικά εμφανισθεί μόλις πριν από πέντε χρόνια(το 1891 όταν ιδρύθηκε ο Πανελλήνιος Γ.Σ στην Αθήνα και ο Παναχαϊκός στην Πάτρα), ή οι έλληνες ποδηλάτες απόκτησαν στίβο και έμαθαν να τρέχουν σ΄αυτόν μόλις ένα μήνα πριν τους αγώνες.
Η ελληνική επιτροπή δεν επέτρεψε σε μια νεαρή μητέρα να λάβει μέρος στο Μαραθώνιο (σε χρόνο ρεκόρ πήγε από τον Πειραιά στην Αθήνα κρατώντας και το παιδάκι της αγκαλιά) όταν παρουσιάστηκε και δήλωσε ότι δέχεται να αγωνιστεί φορώντας την ίδια στολή που θα φορούσαν και οι άνδρες δρομείς (με αυτήν αγωνίστηκε ο Σπύρος Λούης και όχι φορώντας φουστανέλα).
Ιστορικό έμεινε το γεγονός με τον ιερέα Δημήτριο Μπατσάκο που επιθυμούσε να συμμετάσχει στον μαραθώνιο και η Αρχιεπισκοπή δεν του έδωσε την άδεια, έτσι έμεινε στη συνείδηση του κόσμου ονομαζόμενος σαν “Παπατρέχας”!
Οι αστυνομικοί της πρωτεύουσας υποχρεώθηκαν ν΄ακούσουν ειδικά μαθήματα συμπεριφοράς από τον διευθυντή της αστυνομίας Αθηνών, τον περίφημο Μπαϊρακτάρη.
Ο διευθυντής της αστυνομίας είχε όμως ακόμα μια εκπληκτική ιδέα που αφορούσε την ασφάλεια των ξένων επισκεπτών, αφού ήταν η πρώτη φορά που η Αθήνα θα δεχόταν τόσο πολύ κόσμο από τη σύσταση ελληνικού κράτους: ένα μήνα ακριβώς πριν την έναρξη των αγώνων κάλεσε σε …συνέδριο στην Πνύκα όλους τους λωποδύτες της πρωτεύουσας και τους μικροαπατεώνες του λεκανοπεδίου.
Ζήτησε την βοήθειά τους, κάνοντας έκκληση στον πατριωτισμό τους, όχι μόνο να μην συμβεί το παραμικρό εκ μέρους τους κατά την διάρκεια των αγώνων, αλλά να πρόσεχαν και να εξουδετέρωναν τους ξένους συναδέλφους τους, όπως και έγινε!
Δεν ολοκληρώθηκαν μόνο οι αθλητικές εγκαταστάσεις με εντατικό ρυθμό χάριν της Ολυμπιάδας αλλά και ο δήμος Αθηναίων αντιπετώπισε βασικές ελλείψεις της πόλης,για να παρουσιαστεί ” ευπρεπέστερη” η πρωτεύουσα στα μάτια των ξένων.
Έτσι εκτός από την εντυπωσιακή φωταγώγηση της Ακρόπολης, τα έργα οδοποιΐας,τον φωτισμό των οδών, κατασκευάστηκαν νέα δημόσια ουρητήρια και υποχρεώθηκαν οι καταστηματάρχες να κατασκευάσουν “απόπατους”(αυτή τη λέξη χρησιμοποίησε η αστυνομία) σε κατάλληλο χώρο.
Στον πνευματικό και καλλιτεχνικό στίβο…
Ο Ολυμπιακός ύμνος του Κωστή Παλαμά θεωρήθηκε μια νίκη του δημοτικισμού, μερικοί όμως τον επέκριναν και για τη γλώσσα και για το περιεχόμενό του, όπως ο θεολόγος Απόστολος Μακράκης που χαρακτήρισε το ποίημα αντιχριστιανικό, διότι:
”αποτελεί επίκλησιν του αρχαίου ειδωλολατρικού πνεύματος της πλάνης και της κακοηθείας”.
Μια άλλη καλλιτεχνική εκδήλωση των ημερών ήταν η ομαδική έκθεση ζωγραφικής, στην οποία παρουσίασαν έργα τους οι καλύτεροι έλληνες ζωγράφοι, ο Λύτρας, ο Ιακωβίδης, ο Προσαλέντης, ο Γιαλινάς, ο Γ. Χαντζόπουλος και από τη Σμύρνη ο Κούρτοβιτς.
Για να λαμπρύνουν τις τελετές και τις άλλες εκδηλώσεις (όπως βραδυνές λαμπαδηφορίες) είχαν συγκεντρωθεί στην Αθήνα 14 Φιλαρμονικές μεταξύ αυτών και του Πύργου. Οι επαρχιακές Φιλαρμονικές ζήτησαν μάλιστα οι Ολυμπιακοί Αγώνες να μετατεθούν μια μέρα αργότερα έτσι ώστε ”να κάμουν Ανάσταση ” με τις οικογένειές τους και να αναχωρήσουν για την Αθήνα ύστερα.
Η αθλητική κίνηση στην Ηλεία
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έδωσαν αφορμή για την ίδρυση αθλητικών σωματείων στις επαρχιακές πόλεις, ανάμεσά τους ο Πύργος με τον Ίφιτο η πρώτη αθλητική του εκδήλωση οργανώθηκε λίγες μέρες πριν τους Ολυμπιακούς και ήταν αγώνας δρόμου από τον Πύργο στον Άη-Γιάννη μετ΄επιστροφής (10χλμ), και ο Κόροιβος. Στην Αμαλιάδα ιδρύθηκε ο Γυμναστικός Σύλλογος Ήλις και αργότερα ο Επειός, στην Ανδρίτσαινα ο σύλλογος Ολύμπια.
Αλλά και το ενδιαφέρον για τον ναυταθλητισμό αυξήθηκε μετά την Ολυμπιάδα. Την Πρωτομαγιά του 1896 στο Κατάκολο έγιναν κολυμβητικοί αγώνες και λεμβοδρομίες μπροστά σε 2.000 θεατές. Πήραν μέρος κολυμβητές και κωπηλάτες από την Ηλεία, τη Ζάκυνθο, την Κεφαλλονιά και το Γαλαξίδι. Την οργάνωση είχαν αναλάβει το κοινοτικό συμβούλιο και ο διευθυντής του σιδηροδρόμου Πύργου-Κατακόλου.
Οι Έλληνες και η Ολυμπιάδα
Η Ολυμπιάδα του 1896 έδειξε τα εξαιρετικά επιτεύγματα που μπορεί να καταφέρει ελληνικός λαός κάτω από τις πλέον δύσκολες συνθήκες, ήταν μια ηράκλεια αναμέτρηση με τους δαίμονές του, το πολιτισμικό του παρελθόν, την πνευματική του κληρονομιά και αξίζει να μνημονεύεται ως μια από τις φωτεινότερες σελίδες της ιστορίας μας.
Η καταχρεωμένη, υποτελής και εξαρτημένη Ελλάδα του 1896 δίδαξε με τον δικό της τρόπο μια παγκόσμια αλήθεια: ο αθλητισμός πρέπει να προσανατολίζεται παντού και πάντοτε , στη σωματική άσκηση, προυπόθεση υγείας και ψυχικής ηρεμίας, για τους ανθρώπους όλων των ηλικιών.
Η σεμνή απάντηση του Σπύρου Λούη στην ερώτηση αμερικάνικης εφημερίδας για τη μέθοδο με τη οποία προπονήθηκε ήταν ”Να πούμε ότι έσκαφτα το αμπέλι μου”.
Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες όμως δεν έχουν σχέση με χωράφια και αγρότες, ούτε καν με τον αθλητισμό της αθηναϊκής άμεσης δημοκρατίας -παράδοση τοπική και περιορισμένου χρόνου- της δημοκρατίας των πολιτών.
Ο αθλητισμός εκείνης της εποχής ήταν μια σύνθεση και αρμονική συμπόρευση σώματος και πνεύματος, μυώνων και ψυχής και που θα έπρεπε να αποτελεί πρότυπο για τον αθλητισμό της εποχής μας . Μιας εποχής με τεχνολογικές προόδους και δυνατότητες χρήσιμου και ανθρωπιστικού εκσυγχρονισμού των αθλητικών παραδόσεων.
Το αίτημα της Ελλάδας για να ορισθεί η Αθήνα ως μόνιμη έδρα των Ολυμπιάδων απέρριψε ο Κουμπερτέν και η ΔΟΕ υποστηρίζοντας την αυστηρή εφαρμογή των αποφάσεων του Συνεδρίου του 1894,και ισχυρίστηκε ότι η διεξαγωγή των αγώνων σε διάφορες πόλεις διασφαλίζει τον διεθνή χαρακτήρα των Ολυμπιάδων και προάγει όχι μόνο τα αθλητικά ιδεώδη, αλλά και την ιδέα της ειρήνης.
Η νέα ”αθλητική θρησκεία” όπως αποκαλούσε ο Κουμπερτέν τις Ολυμπιάδες έχει επιβιώσει μέσα από τον ταραγμένο εικοστό και εικοστό πρώτο αιώνα εκτιμώντας και ερμηνεύοντας με τους ιδιαίτερους εσωτερικούς κανονισμούς του ιερατείου που διέπουν αυτό το ’’ θρησκευτικό φαινόμενο’’, τόσο την έννοια του αθλητισμού όσο και την ιδέα της ειρήνης.
