Του Κωνσταντίνου Β. Αντωνόπουλου, Αρχαιολόγου
Με έκπληξη διαβάσαμε προ ημερών κείμενο του πρώην Δημάρχου Αρχαίας Ολυμπίας κύριου Σπύρου Φωτεινού, στο οποίο ο συντάκτης, έπειτα από κάποια σχετική ανάλυση, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι “οι Ολυμπιακοί Αγώνες της αρχαιότητας δεν είχαν καμία διοργανώτρια πόλη και επομένως ούτε την Ήλιδα – Πρωτεύουσα (του Κράτους των Ηλείων). Διοργανωτής τους ήταν το ίδιο το Κράτος των Ηλείων”.
Στο εκτενές αυτό άρθρο, το οποίο δημοσιεύτηκε σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης της Ηλείας (19&20 Ιουνίου 2017), ο κύριος Φωτεινός προβαίνει σε έναν παρακινδυνευμένο και εν πολλοίς αυθαίρετο διαχωρισμό για τα δεδομένα της επιστήμης της Ιστορίας μεταξύ της έννοιας της πόλης και της έννοιας του κράτους της Ήλιδας στην αρχαιότητα.
Επισημαίνεται ότι τον όρο πόλη – κράτος χρησιμοποιούν οι επιστήμονες ιστορικοί και αρχαιολόγοι για να αποδώσουν έναν εξόχως σημαντικό θεσμό που αναδύθηκε στον ελλαδικό χώρο κατά την αρχαϊκή περίοδο. Η έννοια αυτή περιγράφει την πολυσύνθετη οντότητα μιας ελεύθερης, αυτόνομης και αυτάρκους κοινότητας Ελλήνων, η οποία δεν περιοριζόταν στα όρια του “άστεως”, αλλά διαφέντευε έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο γύρω απ’ αυτό, την ύπαιθρο χώρα (ή στην περίπτωση της Ήλιδας την περιοίκιδα χώρα), με καλλιεργήσιμες γαίες και βοσκοτόπια καθώς και διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς, τις κώμες.
Την ίδια στιγμή, η πόλη – κράτος ήταν από οργανωτική άποψη ένας πολιτειακός οργανισμός, δηλαδή οι πολίτες της συμμετείχαν στη διαχείριση των κοινών και έπαιρναν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος στη λήψη των αποφάσεων. Ο τρόπος άσκησης της εξουσίας και η συμμετοχή ή μη των πολιτών σ’ αυτήν καθόριζε το άλλο συστατικό της στοιχείο, το πολίτευμα.
Στο σαφώς περιγεγραμμένο και τεκμηριωμένο ιστορικά αυτό φαινόμενο της Πόλης – Κράτους υπάγεται και η περίπτωση της Ήλιδας. Η Ήλιδα ως σχηματισμός εξουσίας, δηλ. ως κράτος, είχε κατά το μεγαλύτερο μέρος της αρχαιότητας έκταση που περίπου αντιστοιχεί στα όρια της σημερινής Ηλείας, ενώ η έδρα, το κέντρο αυτής της μονάδας ισχύος ήταν η πόλη της Ήλιδας, δίπλα στις όχθες του Πηνειού ποταμού. Στην πόλη αυτή ελάμβανε σάρκα και οστά η υπόσταση του Κράτους των Ηλείων και από τη πόλη αυτή γινόταν η διοίκηση του ιερού του Διός της Ολυμπίας και η οργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων για το μεγαλύτερο διάστημα της υπερχιλιετούς διάρκειάς τους.
Άλλωστε, τον 8ο αι. π.Χ., πριν ακόμα την ανάδυση του θεσμού των πόλεων – κρατών, ήταν ο βασιλιάς της Ήλιδας Ίφιτος ο οποίος, σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες ίδρυσε, ή καλύτερα αναδιοργάνωσε τους ένδοξους Ολυμπιακούς Αγώνες της ιστορικής εποχής. Με την παρουσία του Ιφίτου, η Ήλιδα οριστικοποίησε την άμεση σχέση της με το ιερό της Ολυμπίας, χωρίς να αποφευχθούν στη συνέχεια συγκρούσεις και προστριβές με τους εγγύτερους σε αυτό κατοίκους της Πισάτιδας. Ωστόσο, η σύγκρουση της Ήλιδας με τους Πισάτες το 580 π.Χ., απέβη καθοριστική για την κυριαρχία της πρώτης επί της Ολυμπίας και της σε γενικές γραμμές αδιατάρακτης άσκησης εξουσίας και ελέγχου επί του ιερού του Διός. Αυτή είναι η ιστορική πραγματικότητα και καμία άλλη.
Το γεγονός ότι οι Ηλείοι αξιωματούχοι της Ήλιδας αποφάσισαν να μεταφέρουν για το διάστημα της τέλεσης των Αγώνων κάποιες λειτουργίες του κράτους στο ιερό της Ολυμπίας, όπως την Βουλή, ώστε να μπορούν ad hoc να επιλαμβάνονται διαφόρων οργανωτικών ζητημάτων, αυτό δείχνει τη δεινότητα και οξύνοιά τους στη διαχείριση του πανελληνίως σεβαστού ιερού και σε καμία περίπτωση ότι η Ολυμπία λειτουργούσε αυτόνομα, με την Ήλιδα σε δευτερεύοντα, επικουρικό ρόλο, όπως φαίνεται να ισχυρίζεται ο κύριος Φωτεινός.
Είναι τουλάχιστον ατυχές το γεγονός ότι ο κύριος Φωτεινός επικαλείται τον αείμνηστο αρχαιολόγο Νικόλαο Γιαλούρη, καθηγητή αρχαιολογίας και επίτιμο Γενικό Επιθεωρητή Αρχαιοτήτων, στην προσπάθεια να στηρίξει τους ισχυρισμούς του.
Στο μνημειώδες έργο του με τίτλο “Η Ήλιδα, το Λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων”, Εκδόσεις “ΑΔΑΜ” – 1996 ο καθηγητής Γιαλούρης πουθενά δεν κάνει διαχωρισμό της πόλης από το κράτος της Ήλιδας. Αντιθέτως, συνεξετάζει την ιστορική εξέλιξη της πόλης και του κράτους ως ένα αδιαίρετο σύνολο, ενώ σε πολλές περιπτώσεις δεν παραλείπει να τονίσει τον πρωταγωνιστικό ρόλο της πόλης της Ήλιδας στην υπόθεση της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων και της διοίκησης του ιερού.
Όσο για την διαπίστωση του κυρίου Φωτεινού ότι πρόκειται για καινοφανή «θεωρία» αυτή που θέλει την πόλη της Ήλιδας να είναι η διοργανώτρια πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων είναι επίσης μετέωρη και άστοχη, δεδομένου ότι στους κύκλους των ιστορικών και αρχαιολόγων αλλά και κάθε εγγράμματου, ήταν πραγματικότητα αδιαμφισβήτητη. Χαρακτηριστικά είναι τα όσα γράφει το έτος 1923 ο γυμνασιάρχης Γεώργιος Παπανδρέου, εμβριθής γνώστης της Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Ηλείας: “…και εν γένει ήτο η Ήλις η κυρίαρχος πόλις απάσης της Κοίλης Ήλιδος, μετά δε την καθυπόταξιν της Πισάτιδος, και της Τριφυλίας ήτο η κυρίαρχος πόλις συμπάσης της μεταξύ Λαρίσου και Νέδας χώρας, και ως διευθύντρια των περιπύστων Ολυμπιακών Αγώνων δια των Ελλανοδικών και της Βουλής κατέστη η ιερά πόλις της χώρας, η γείτων Διός κατ’ Ευριπίδην” (“Η Ηλεία δια μέσου των αιώνων”, Ν.Ε.Λ.Ε. Ηλείας – Εκ παραδρομής Φωτοανατύπωση της Α’ Έκδοσης, 1991, σελ.77)
Επομένως, δεν τίθεται θέμα “πατρότητας” της κατά τον κύριο Φωτεινό εσφαλμένης θεωρίας, αλλά αν πρέπει οπωσδήποτε να βρούμε κάποιον “υπεύθυνο” για την ευρεία διάδοση της ιστορικής αλήθειας, αυτός δεν είναι άλλος από τον καθηγητή Γιαλούρη, (ο οποίος σημειωτέον καταγόταν από την Σμύρνη της Μ. Ασίας) στις μελέτες, τα επιστημονικά κείμενα και τις διαλέξεις του οποίου διατρανώνεται και υμνείται το όνομα της Ήλιδας, τόσο της πόλης όσο και του κράτους.
Η δημοσιευμένη τον Οκτώβριο του 1998 εισήγησή του με τίτλο “Η Αρχαία Ήλιδα: το λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων’ στο 4ο Τόμο των Πρακτικών του 4ου Διεθνούς Συμποσίου Ολυμπιακών Ερευνών, ξεκινά με την εξής διατύπωση: “Οι αγώνες που ελάμβαναν χώρα στην Ολυμπία κατά την αρχαιότητα είναι γνωστοί σε ολόκληρο τον κόσμο. Πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν, ωστόσο, ότι ήταν η πόλη της Ήλιδας, που βρίσκεται περίπου 60 χλμ. από το Ιερό της Ολυμπίας, η οποία ήταν υπεύθυνη για την οργάνωση και φιλοξενία των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων”.
Βεβαίως, πλην του Γιαλούρη, πολλοί άλλοι διαπρεπείς αρχαιολόγοι και διατελέσαντες Έφοροι Αρχαιοτήτων (Δρ. Ξ. Αραπογιάννη, Δρ. Ολυμπία Βικάτου, Γ. Χατζή κ.α.) έχουν διατυπώσει και υποστηρίξει την ίδια πραγματικότητα, ότι η αρχαία Ήλις υπήρξε η διοργανώτρια πόλη, η οικοδέσποινα των Ολυμπιακών Αγώνων.
Έπειτα από τα ανωτέρω, είναι σαφές ότι κανένας τοπικισμός δεν διακρίνει όσους περιποιούν τιμή, μεταξύ των οποίων και ο γράφων, στην μητρόπολη του Ολυμπισμού της αρχαιότητας Ήλιδα και πρέπει να συνεχίσουν, με την προϋπόθεση βεβαίως ότι δεν την απομονώνουν και ξεχωρίζουν από την Ολυμπία και το υπόλοιπο σώμα του ιερού κράτους της Ηλείας.
Η παραπλανητική παρέμβαση του πρώην Δημάρχου Ολυμπίας, με σκοπό τον υποβιβασμό του ιστορικά επιβεβαιωμένου πρωταγωνιστικού ρόλου στη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων της πόλης της Ήλιδας στο επίπεδο της “πολύτιμης συμβολής”, στο όνομα μάλιστα της δήθεν δικαίωσης του ρόλου του ηλειακού κράτους της αρχαιότητας, προκαλεί στο αναγνωστικό κοινό τεράστια σύγχυση.
Αν βεβαίως δεχθούμε ότι ο συντάκτης του επίμαχου άρθρου δεν προβαίνει συνειδητά σε αλλοίωση και παραποίηση της Ιστορικής αλήθειας, τότε είναι ξεκάθαρο πως βρίσκεται κατά την επιστήμη της ψυχολογίας στη σφαίρα της “γνωστικής μεροληψίας”, (cognitive bias) και πιο συγκεκριμένα στην “μεροληψία επιβεβαίωσης”, σύμφωνα με την οποία το άτομο αγνοεί τις πληροφορίες που δεν ταιριάζουν με τις πεποιθήσεις του.
Άκοντες απευθύνουμε στον αξιότιμο κύριο Φωτεινό την ιστορική ρήση «Ἀνέγνως, ἀλλ’ οὐκ ἔγνως∙ εἰ γαρ ἔγνως,οὐκ ἄν κατέγνως” δηλαδή, “Μελέτησες, αλλά δεν έμαθες, διότι εάν γνώριζες καλά, δεν θα καταδίκαζες” του Μεγάλου Βασιλείου που έδωσε ως απάντηση στον ισχυρογνώμονα Ιουλιανό Παραβάτη.
Ωστόσο θα συμφωνήσουμε με τον κύριο Φωτεινό, στη ρήση του Ευριπίδη: “Όλβιος όστις ιστορίης έσχε μάθησιν”. Αν ο ίδιος επιθυμεί να συγκαταλέγεται στους “Ολβίους”, δηλαδή τους ευτυχείς ανθρώπους που γνωρίζουν Ιστορία, οφείλει έπειτα από τα ανωτέρω, να αποκαταστήσει την βλάβη που προκάλεσε με το άρθρο του στο αξιακό φορτίο και εκτόπισμα της πόλης της Ήλιδας, ανακαλώντας το συντομότερο, την τύπου Fallmerayer υπονομευτική θεωρία του.
